ΣΟΛΩΝ (περ. 639 - 559 π.Χ.)
ΙΣΤΟΡΙΑ – ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΑΘΗΝΩΝ
Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Η μυθολογία μας - η άγραφος ιστορία μας αναφέρει ότι, η Δήμητρα πρώτη δίδαξε εκτός από την καλλιέργεια των δημητριακών, και την γεωργία, τους νόμους και την ωφέλειά τους στους Αθηναίους. Για τον λόγο αυτόν είχε και την προσωνυμία Θεσμοφόρος, όπου προς τιμήν της τελούσαν την λαμπρή εορτή τα Θεσμοφόρια, αλλά και τα αρχαιότερα Μυστήρια με την ίδια ονομασία.
Ο Θησέας επίσης επαγρυπνούσε για τους νόμους, όταν συνένωσε τους διάφορους οικισμούς της Αττικής σε μία πόλη με την ονομασία αι Αθήναι.
Πρώτος νομοθέτης μετά τον Θησέα ήταν ο Δράκων, του οποίου οι Νόμοι ονομάστηκαν Θεσμοί από το τίθημι, οι οποίοι έμειναν στην ιστορία για την μεγάλη τους σκληρότητα, σαν Δρακόντειοι Νόμοι, επειδή τιμωρούσαν σε θάνατο με το παραμικρό πλημμέλημα.
Όλοι αυτοί οι νόμοι, εκτός από μερικούς που ονομάζονταν Φονικοί Νόμοι, καταργήθηκαν από τον Σόλωνα, τους αντικατέστησε με άλλους ποιο ωφέλιμους και αξιόλογους. Η Βουλή είχε ορκιστεί να τους τηρεί και να τους εφαρμόζει και ο λαός να τους διατηρήσει επί 100 χρόνια. Εάν κάποιος θεσμοθέτης ήθελε να παραβιάσει κάποιον από αυτούς, ήταν υποχρεωμένος να αφιερώσει στον Απόλλωνα των Δελφών έναν χρυσό ανδριάντα στο μέγεθος του σώματος του.
Όταν ο Πεισίστρατος έγινε τύραννος των Αθηνών, μεγάλο μέρος από τους νόμους του Σόλωνα διατηρήθηκε, επίσης συνέχισε και το αναμορφωτικό του έργο.
Μετά την πτώση της οικογένειας του Πεισίστρατου, ο Κλεισθένης επανάφερε όλους τους νόμους του Σόλωνα, όπου πρόσθεσε και πολλούς άλλους. Αυτοί ήταν σε ισχύ μέχρι τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μετά την κατάργηση των τριάκοντα τυράννων, ο Άρχων Ευκλείδης επανάφερε πάλι τους αρχαίους νόμους και οι Διοκλής, Αριστοφάνης και ο Δημήτριος ο Φαληρεύς πρόσθεσαν και άλλους νέους. Αυτοί μαζί με τον Θέλητο και τον Αισχύλο υπήρξαν οι πρώτοι νομοθέτες της Αθήνας.
Ο Σόλων και μετά από αυτόν όλοι οι Αθηναίοι νομοθέτες συνέτασσαν τους νόμους τους εγγράφως.
Μάλιστα στη αρχή υπήρχε ρητός νόμος, που απαγόρευε να μεταχειρίζονται άγραφους νόμους. Οι πίνακες επάνω στους οποίους ήταν γραμμένοι οι νόμοι του Σόλωνος ονομαζόταν Άξονες, μερικοί συγγραφείς τους συγχέουν με τους Κύρβεις, που είχαν θρησκευτικό περιεχόμενο.
Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των αξόνων, αλλά μας είναι γνωστό ότι τους φύλαγαν στην Ακρόπολη, αργότερα τους μετέφεραν στο Πρυτανείο για να μπορεί να τους συμβουλεύεται ο κάθε ένας. Μερικοί συγγραφείς αναφέρουν ότι, στο Πρυτανείο ήταν εκτεθειμένα μόνο τα αντίγραφά τους, τα δε πρωτότυπα που ήταν γραμμένα από τον ίδιο τον Σόλωνα, τα φύλαγαν στην Ακρόπολη, είναι γνωστό ότι το πρυτανείο ήταν κάτω από την Ακρόπολη. Από αυτόν λοιπόν τον διαχωρισμό, προέρχεται και η ονομασία που τους είχαν δώσει οι Αθηναίοι, «οί Άνωθεν καί οί Κάτωθεν Νόμοι».
Οι φύλακες των Νόμων ονομάζονταν «Γραμματείς» και εκλεγόταν από την Βουλή, ήταν επιφορτισμένοι για την ακριβή φύλαξη των Πινάκων από κάθε αλλοίωση ή επέμβαση.
Όλοι μας έχομε ακούσει ή και διαβάσει, για τον Σόλωνα τον Αθηναίο, ότι ήταν ένας από τους Επτά σοφούς, που δεν ήταν επτά, αλλά περισσότεροι, ότι ήταν ένας μεγάλος νομοθέτης, που σε αυτόν όφειλε πολλά από το μεγαλείο της η πόλη των Αθηνών.
Μετά την κατάργηση των τριάκοντα τυράννων, για να μην μπορούν να επικαλούνται άγνοια των νόμων, τους χάραζαν επάνω στους τοίχους της Βασιλικής Στοάς, για να είναι εύκολη η πρόσβασή τους, από όλους τους πολίτες.
Το παρόν πόνημα σκοπό έχει να ερευνήσει σε βάθος και να παρουσιάσει μία ολοκληρωμένη εργασία για τον ίδιο, το έργο του, την καταλυτική συνεισφορά και την επίδρασή του στην Δημοκρατία των Αθηνών, όλου του Ελληνικού χώρου και την Ευρωπαϊκή Νομική επιστήμη.
Ο Σόλων γεννήθηκε το 639 π.Χ. και πέθανε το 559 π.Χ., ο πατέρας του ονομαζόταν Εξηκεστίδης ανήκε στην μεσαία τάξη και καταγόταν από το γένος του Κόδρου, η μητέρα του ήταν εξαδέλφη της μητέρας του Πεισίστρατου.
Ο πατέρας του αν και εύπορος, διέθεσε σχεδόν όλη την περιουσία του σε ευεργεσίες και φιλανθρωπικούς σκοπούς, έτσι ο ίδιος αναγκάστηκε να ασχοληθεί από νεαρή ηλικία με το εμπόριο και τα ταξίδια. Οι φίλοι του πατέρα του είχαν προτείνει πολλές φορές να τον βοηθήσουν οικονομικά, αλλά αυτός δεν δεχόταν χρήματα από τους άλλους. Βέβαιο είναι, ότι του άρεσαν τα ταξίδια, επειδή όπως έλεγε ο ίδιος, ερχόμενος σε επαφή με τους άλλους λαούς γινόταν σοφότερος, γι’ αυτό μάλλον ταξίδευε για να αποκτήσει γνώσεις και πείρα παρά για τα χρήματα.
Άλλοι γνωστοί Έλληνες φιλόσοφοι που ασχολήθηκαν με το εμπόριο ταξιδεύοντας είναι ο Θαλής και ο Πλάτων.
Έχει Μείνει στην Ιστορία σαν ένας από τους επτά Σοφούς, σαν άξιος Νομοθέτης και από τον Διάλογο του Πλάτωνος ΤΙΜΑΙΟΣ, για την συνομιλία του με τους ιερείς της Αιγύπτου στον ναό της Σαΐδας, όπου έχομε πολύτιμες ιστορικές και επιστημονικές πληροφορίες.
Όπου πήγαινε μελετούσε τους νόμους και τα ήθη, έτσι γρήγορα έγινε βαθύς γνώστης των ανθρωπίνων πραγμάτων και των πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων.
Ο ίδιος πάντοτε τόνιζε ότι, επιθυμώ να έχω πλούτη, αλλά δεν θέλω να τα αποκτήσω με αδικίες: Γιατί αργά ή γρήγορα έρχεται η δίκαιη τιμωρία. Επίσης το απόφθεγμα: «Γηράσκω αεί πολλά διδασκόμενος», είναι δικό του.
Όπως όλοι οι μεγάλοι της εποχής του ήταν και εμπνευσμένος ποιητής και τοποθετούσε τον εαυτό του περισσότερο μεταξύ των φτωχών, παρά μεταξύ των πλουσίων, που φαίνεται από τους εξής στίχους του:
Πολλοί κακοί γίνονται πλούσιοι
και πολλοί καλοί ζούν φτωχικά.
Εμείς όμως δεν θα αλλάξουμε μαζί τους
την αρετή με τον Πλούτο
γιατί αυτή μένει πάντα σταθερή
ενώ τα πλούτη πότε τα έχει ο ένας
και πότε ο άλλος.
Στα νεανικά του χρόνια είχε ασχοληθεί ευκαιριακά με την ποίηση, αργότερα συνέθετε έμμετρα φιλοσοφικά γνωμικά, πολιτικά ζητήματα, προτροπές, νουθεσίες ακόμη και
επιπλήξεις για τους Αθηναίους. Αναφέρεται ότι, θέλησε να στιχουργήσει και τους νόμους του για να τους αποστηθίζουν οι συμπολίτες του. Μερικά από τα ποιήματά του είναι πριν από την ανάθεση σε αυτόν της νομοθετικής εξουσίας και άλλα μετά.
Στην πρώτη περίοδο ανήκει η ελεγεία του « Ευνομία », που είναι μία διακήρυξη του πολιτικού προγράμματος διατυπωμένη έμμετρα. Σε αυτήν την ελεγεία ο Σόλων εκθέτει στους Αθηναίους την κακοδαιμονία που προκαλεί στο κοινωνικό σύνολο, αλλά και ατομικά η ανώμαλη πολιτικό-κοινωνική κατάσταση, που την αποκαλεί « Δυσνομία », και διαλαλεί την θεμελίωση της έννομης τάξης, ευνομία, με την έννοια της δίκης δηλαδή της Δικαιοσύνης.
Είναι η περίοδος που κάνει μία σημαντική τομή και υπέρβαση στην φιλοσοφία και την δικαιοσύνη διακηρύσσοντας ότι, η δυσνομία που επικρατούσε δεν προερχόταν από τους θεούς ή την μοίρα, όπως νόμιζαν τότε αλλά και μέχρι σήμερα δυστυχώς, αλλά από την άδικη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Η πλεονεξία, η υπερηφάνεια, η φιλαργυρία, η άδικη συμπεριφορά και ο νους των αρχηγών του Δήμου, είναι πρόξενοι «Ύβριος», δηλαδή προσβολής της έννοιας της δικαιοσύνης, που προκαλεί την δυσνομία και την «Εμφύλιο Στάση».
Αυτή όμως η προσβλητική συμπεριφορά έστω και ατομικά, αντανακλά στο σύνολο των πολιτών, και πρέπει να γνωρίζουν οι πρόξενοι της ύβριος, ότι τελικά δεν θα διαφύγουν την τιμωρία. Η καθυστέρηση δεν σημαίνει και αποφυγή, αλλά αναβολή διότι « η Δίκη
σιγώσα σύνοιδε τα γιγνόμενα προ τ’ εόντα τώ δέ χρόνων πάντως ήλθ’ αποτεισομένη».
Η Αίσα του Διός, δηλαδή η Μοίρα, το πεπρωμένο δεν αποτελεί την γενεσιουργό αιτία της συμπεριφοράς του ανθρώπου, που επιδρά έξω από αυτόν, αλλά είναι ανάλογη με την θέληση την συμπεριφορά και την δίκαιη διαγωγή του.
Ο Σόλων απάλλαξε τον άνθρωπο από τα δεσμά του πεπρωμένου, δίνοντας νέο υγειές περιεχόμενο στην έννοια της πολιτικής αρετής και τον καθιστά ελεύθερο, αυτόνομο και υπεύθυνο για την τύχη του.
Ο Θαλής έλεγε «η δικαιοτάτη διαβίωση» και ο Σόλων με «το Μηδέν Άγαν», απέβλεπαν στην συμφιλίωση των αντιμαχόμενων παρατάξεων, με βάση την διαλλαγή και την διαιτησία.
Ο Σόλων προσάρμοσε τις εθιμικές αρχές της διαιτησίας και τις κατέστησε σταθερή βάση του Θετού δικαίου, που είναι ένας από τους κυριότερους θεσμούς του δημόσιου και του ιδιωτικού Ελληνικού δικαίου. Από αυτό ερανισθήκαν οι Λατίνοι το δίκαιο τους και από αυτούς όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί, το δηλώνει ρητά ο Κικέρων.
Για να το πετύχει αυτό, έμεινε ουδέτερος και μακριά από τις ακραίες πολιτικές θέσεις των Ευγενών και του Δήμου.
Αυτή η θεμελιώδης αρχή εφαρμόζεται στο δίκαιο των Ελληνικών πόλεων και αποδίδει
πλούσιους καρπούς σε όλα τα επίπεδα του λαού.
Με την μετριοπαθή και διαλλακτική πολιτική του, ενισχύθηκε και στηρίχθηκε από την μεσαία τάξη στην οποία ανήκε, και η διάκριση εκ μέρους των συμπολιτών δεν άργησε να έλθει, με αφορμή την διεκδίκηση της νήσου Σαλαμίνας.
Οι Αθηναίοι και οι Μεγαρείς, διεκδικούσαν ο κάθε ένας την Σαλαμίνα για λογαριασμό
τους, οι Αθηναίοι είχαν κουραστεί μετά από άτυχο πόλεμο με τους Μεγαρείς, ψήφισαν την ποινή του θανάτου σε όποιον θα πρότεινε νέο πόλεμο, για την επανάκτηση της Σαλαμίνας.
Ο Σόλων είχε εκτιμήσει την αξία και την σημασία του νησιού για την ναυτική πρόοδο της Αθήνας, επειδή διέβλεπε ότι η κυριαρχία της στην θάλασσα δίχως την Σαλαμίνα δεν θα ήταν σταθερή και εφάρμοσε το εξής τέχνασμα. Προσποιήθηκε τον τρελό και πήγε στην αγορά, ανέβηκε στο βήμα και απάγγειλε με ενθουσιασμό τον εξής θούριο, «ήλθον κήρυξ από τήν ποθητή Σαλαμίνα καί αντί νά εκφωνήσω λόγους τής Αγοράς, ψάλω έπη, θά προτιμούσα νά αλλάξω πατρίδα καί νά λέγομαι Φολεγάνδριος ή
Σικινίτης, διότι δέν θά ανεχθώ νά πούν περί εμού οί άνθρωποι: Ιδού ένας Αττικός από εκείνους πού εγκατέλειψαν τήν Σαλαμίνα. Πάμε στήν Σαλαμίνα νά πολεμήσουμε γιά τήν περιπόθητο νήσο καί νά ξεπλύνουμε αυτό τό βαρύ αίσχος».
Αυτός ο Θούριος εξύψωσε τόσο πολύ το πατριωτικό φρόνημα των Αθηναίων, ώστε αποφάσισαν αμέσως εκστρατεία και ξανά κατάλαβαν πάλι το νησί ( 604 π.Χ. ).
Και ενώ η πολιτική του επιρροή αύξανε, αποφασίζει να απομακρυνθεί από την Αθήνα και να ταξιδέψει, για να αποκτήσει πολιτικές γνώσεις και εμπειρία. Επισκέπτεται τις ακμάζουσες πόλεις της Ιωνίας και τα νησιά της, στα οποία επιτελείται ένα πρωτοφανές για την εποχή εκείνη πολιτικό-κοινωνικό άλμα. Οι πολιτικοί άνδρες αυτής της Ελληνικής περιοχής οργανώνουν τις πρώτες δημοκρατικές πολιτείες, το εμπόριο, τις τέχνες, με άμεσο αποτέλεσμα την άνθηση των γραμμάτων, του πολιτισμού και της Φιλοσοφίας με επιστημονική βάση.
Ο Σόλων θα αφομοιώσει αυτή την πολύτιμη εμπειρία, θα την προσαρμόσει στις ιδιόρρυθμες συνθήκες της Αττικής και την αποκρυσταλλώνει σε κανόνες δικαίου, που αποτέλεσαν την βάση για την διαιτησία, την ισονομία, την ισοτιμία και την ελευθερία που δεν υπήρχαν εκείνα τα χρόνια.
Το 594 – 593 π.Χ. αναλαμβάνει την νομοθετική εξουσία με απεριόριστη εξουσία, αμέσως καταργεί « τους Θεσμούς του Δράκοντος », για να μπορέσει να πραγματοποιήσει το αναμορφωτικό του έργο, που ήταν οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
Το καθεστώς του Δράκοντος είχε παγιωθεί το 624 π.Χ. και μπορεί να χαρακτηριστεί σαν « Πολιτεία Στρατόπεδο ». Η πόλη ανήκε « τοις όπλα παρεχομένοις » (Αριστ. Αθην.. πολιτ.) Οι τα όπλα παρεχόμενοι, ήταν οι ευπατρίδες, αυτοί μόνο είχαν το δικαίωμα να συγκροτούν ομάδες, γένη, φατρίες, φυλές που αναγνωριζόταν από το Δημόσιο Δίκαιο και που βασιζόταν στους δεσμούς και στην κοινή καταγωγή.
Οι ομάδες αυτές συγκροτούσαν « τήν Πόλη », τα άτομα που δεν ανήκαν σε αυτές τις ομάδες δεν είχαν το δικαίωμα της « Συσσωματώσεως » δηλαδή πολιτικά δικαιώματα, είχαν μόνο θρησκευτικά.
Για την αναγνώριση της ισονομίας – ελευθερίας και της αυτονομίας, ήταν αναγκαία η εφαρμογή της συσσωματώσεως για όλους τους Πολίτες. Αυτός ήταν ο Θεμελιώδης Νόμος του Σόλωνος, με την προϋπόθεση της μη παραβιάσεως των « Δημοσίων Γραμμάτων », δηλαδή των νόμων περί δημοσίας τάξεως.
Με έναν ακόμη επαναστατικό του νόμο, επέβαλλε στα γένη των ευπατριδών την εισδοχή και μελλών μη αριστοκρατικής καταγωγής, (Φιλόχαρος και Σουίδα).
Επιπλέον αναγνωρίζει ορισμένες ομάδες, που συγκροτούνται από τον κοινό δεσμό της καταγωγής- του Δήμου ή του κοινού συμφέροντος – Οργεώνες, σαν ισότιμους από την άποψη του Δημοσίου Δικαίου προς τις φατρίες και τις φυλές.
Με αυτόν τον ήπιο τρόπο, διέσπασε την αριστοκρατική συνοχή των συσσωματώσεων των ευπατριδών, και με την πολιτική ισότητα εξασφάλισε την κοινωνική ενότητα των Αθηναίων. Περικοπή αυτού του Σπουδαίου νόμου μεταφέρθηκε στην Ρώμη και από τον Γάϊο ενσωματώθηκε αυτούσιος στους Πανδέκτες, όπου αναφέρει τα εξής: «Εάν δε Δήμος ή Φράτορες ή θύτες ή ναύτες ή σύσσιτοι ή ομόταφοι ή θιασώτες ή επιλείαν οιχόμενοι ή εις εμπορίαν, ότι αν τούτων διαθώνται προς αλλήλους κύριον είναι εάν μή απαγορεύση δημόσια γράμματα».
Με αυτόν το νόμο, το άτομο απαλλάσσεται από την κυριαρχική κηδεμονία της ομάδας και αποκτά το δικαίωμα της ελεύθερης και αυτόνομης διάθεσης του εαυτού του.
Η ελευθερία και η αυτονομία, που θεωρήθηκε δημιούργημα του μεσαιωνικού Γερμανικού δικαίου, βρίσκονται να ισχύουν στο Δημόσιο Προκλασσικό και Ιδιωτικό Ελληνικό Δίκαιο, που είχε θεσμοθετηθεί από τον Σόλωνα.
Με αυτόν τον Θεμελιώδη Νόμο, μπαίνουν οι βάσεις για την σταθερή και μόνιμη εφαρμογή της γενικής αρχής της διαιτησίας στο δημόσιο εσωτερικό δίκαιο.
Πρέπει να σημειωθεί ότι, αυτός ο Νόμος δεν ήταν γνωστός στον Αριστοτέλη, όταν έγραψε την Αθηναίων Πολιτεία, ίσως να είχε ατονίσει λόγω της καθολικής του εφαρμογής.
Υπό το σύγχρονο πνεύμα, το περιεχόμενο αυτής της διάταξης αποτελεί την πρώτη διακήρυξη των δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που αποτέλεσε το βασικό άρθρο του καταστατικού χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
Με βάσει τον νόμο αυτόν του Σόλωνα περί σωματείων, οι Ρωμαίοι συνέταξαν το Σωματειακό Ρωμαϊκό δίκαιο, που αγνοήθηκε όμως από τον Έλληνα νομοθέτη λόγω της διακοπής της φυσικής εξέλιξης του ελληνικού δικαίου, δηλαδή της Ρωμαιοκρατίας, της Χριστιανοκρατίας και της Τουρκοκρατίας… Έτσι το άρθρο ΙΙ του συντάγματός μας του 1864 με το οποίο αναγνωρίζεται το δικαίωμα της συσσωματώσεως, δεν βασίζεται στο δικό μας Αρχαίο Πάτριο Δίκαιο, αλλά στο άρθρο 88 του συντάγματος της Δανίας του 1849.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΝΟΣ
Η σπουδαιότερη καινοτομία που θέσπισε ο Σόλων, ήταν η κατάργηση των Δημόσιων και ιδιωτικών χρεών, δηλαδή η εξαγορά με χρήματα του δημόσιου ταμείου των
οφειλετών, που είχαν πουληθεί στο εξωτερικό και στο εσωτερικό από ιδιώτες δανειστές, και την απαγόρευση σύναψης δανείου επί σωματική εγγυήση – την λεγόμενη σεισάχθεια.
Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίστηκε η ελευθερία των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων
( του Δήμου), όχι μόνο για το παρόν αλλά και για το μέλλον (Αριστ. Πολιτ.).
Όπως γράφει ο σπουδαίος Γερμανός Φιλόλογος και Φιλόσοφος HERMAN DIELS, που τόσα πολλά του οφείλουμε, « ο Σόλων συναρμόσας διά τού νόμου τών δικών – δικαιοσύνης καί τήν βίαν απέδωσε τήν ελευθερία στήν γή καί στούς ανθρώπους».
Θέσπισε επίσης, τους θεσμούς της καταγραφής και συστηματοποίησε τις διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου , όπου υπήχθησαν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες αδιακρίτως καταγωγής, υπό ενιαία δικαστική ρύθμιση και αρχή, έτσι εξασφάλισε την ισονομία.
Εξίσου ριζοσπαστικό, ήταν και το μέτρο με το οποίο εγκατέλειψε το μετρολογικό και νομισματικό σύστημα της Αίγινας, που ήταν σε χρήση, με τα σύγχρονα συστήματα των εμπορικών πόλεων της Μεγάλης Ελλάδας, της Ιωνίας, της Εύβοιας και της Κορίνθου που ανθούσαν. Με αυτό το μέτρο μετρίασε την ζημιά που είχαν υποστεί οι ευπατρίδες από την σεισάχθεια, γιατί ανατιμήθηκε η αξία του αργύρου και διευκολύνθηκε το εξαγωγικό εμπόριο της πόλης.
Για την ενίσχυση της Βιοτεχνίας και του εμπορίου εφάρμοσε τα εξής μέτρα:
α) Απαγόρευσε την ανεργία με την διάταξη και την επίβλεψη του Αρείου Πάγου: « Να επισκοπή όθεν έκαστος έχει τά επιτήδεια καί τούς αργούς κολάζειν».
Η γη μόλις επαρκούσε να συντηρεί τους γεωργούς και δεν μπορούσε να θρέψει τους άεργους και τους αργόσχολους. Έτσι εξύψωσε τις τέχνες και ανάθεσε στο Άρειο Πάγο να εξετάζει, από πού είχε ο κάθε ένας τους πόρους του και να τιμωρεί τους άεργους, είναι το περίφημο Πόθεν Έσχες της εποχής μας.
β) Αυτός ο νόμος στήριζε τους προηγούμενους, όσων δεν είχαν μάθει μία τέχνη από τον πατέρα τους από την υποχρέωση ή τού διατρέφων.
γ) Η χορήγηση πολιτικού δικαιώματος σε ξένους, που είχαν εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα και ασκούσαν την βιοτεχνία.
δ) Θέσπισε διατάξεις που διευκόλυναν την γεωργική παραγωγή.
ε) Απαγόρευσε την εξαγωγή των αγροτικών προϊόντων και κυρίως των σύκων, από αυτό προέρχεται και το περίφημο συκοφάντης και συκοφαντία ( σύκο φαντείν), εκτός από έλαιο που ήταν άφθονο. « Άρθρο 270: Αθήνηθεν μή εξάγειν αλλοσέπου σύκα».
Η διάταξη αυτή αποσκοπούσε στην αυτάρκεια της εθνικής οικονομίας της πόλεως.
στ) Εφάρμοσε για πρώτη φορά Πολεοδομικούς κανόνες, ελάχιστες αποστάσεις οικοδομών, κανόνες υδροληψίας και υγιεινής.
ζ) Μέτρα προστασίας της οικογένειας και του γάμου, μέτρα κατά της μοιχείας, του βιασμού, της μαστροπείας και της πορνείας.
Συνολικά ο Σόλων ρύθμισε σε νέες βάσεις το δημόσιο, το ιδιωτικό και το ποινικό δίκαιο.
Οι νόμοι του δημοσιεύθηκαν το 592-591. Η νομοθεσία του ήταν πρωτότυπη και πολύ τολμηρή, απέκτησε φήμη και επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του Δικαίου, αλλά και στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτειακή εξέλιξη της Αθήνας. Δίκαια ο Σόλων θεωρείται πατέρας του Αστικού δικαίου
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ
Ένα από τα πρώτα μέτρα του Σόλωνος υπήρξε η χορήγηση αμνηστείας για τα πολιτικά αδικήματα που είχαν διαπραχθεί, πριν από την άνοδό του στην αρχή.
Ο Σόλων με την 13η διάταξη του άξονά του (όπως αναφέρει ο Πλούταρχος), κατάργησε τους αριστοκρατικούς νόμους και εισήγαγε το Τιμοκρατικό Πολίτευμα.
Με αυτό οι πολίτες κατατάχθηκαν με βάση την γεωργική παραγωγή τους σε 4 τάξεις.
1) Τούς Πεντακοσιομέδιμνους, ήταν αυτοί που είχαν ετήσιο εισόδημα 500 μέτρων σε τρόφιμα , ξερά και υγρά μαζί, πλήρωναν φόρο 1 Τάλαντο τον χρόνο.
2) Τους Ιππείς: ήταν αυτοί που είχαν ετήσιο εισόδημα 300 μέτρα τροφίμων και μπορούσαν να τρέφουν ίππους, πλήρωναν ετήσιο φόρο μισό Τάλαντο.
3) Τούς Ζευγίτας: Με 200 μέτρα τρόφιμα, πλήρωναν φόρο 10 Μνας.
4) Τούς θήτας: Με δίχως εισόδημα, αυτοί είχαν μόνο το δικαίωμα εκλέγειν και όχι του εκλέγεσθαι.
Από τις πρώτες τρείς τάξεις οι οποίες είχαν και το οικονομικό βάρος για την συντήρηση της πόλης εκλέγονταν οι άρχοντες. Η τέταρτη τάξη συμμετείχε μόνο στην άσκηση της Νομοθετικής (εκκλησία του Δήμου) και της Δικαστικής εξουσίας (Ηλιαία). Με αυτό τον τρόπο η Τετάρτη τάξη ο Δήμος : «Κύριος ών τής ψήφου, κύριος γίγνεται τής πολιτείας» . (Αριστ.Αθηναίων Πολιτεία).
Η νέα αυτή διαίρεση των πολιτών, δίχως να διασπάσει την ενότητα της πόλης ανέτρεψε με ήπιο τρόπο την προνομιακή θέση που είχαν οι ευπατρίδες, γιατί έδινε το δικαίωμα σε κάθε πολίτη να συμμετέχει στην διοίκηση των κοινών, ανάλογα με την
οικονομική αντοχή και προσφορά και να ελέγχει αυτούς που ασκούσαν την εξουσία.
Την τήρηση και ανανέωση των νόμων ανάθεσε σε δύο σώματα : Το Σώμα τού Αρείου Πάγου καί τήν βουλή τών τετρακοσίων, που εκείνος ίδρυσε. Την πρώτη αποτελούσαν όσοι κατείχαν ανώτατα αξιώματα και είχαν υπό την εξουσία τους την τήρηση και διαφύλαξη των νόμων.
Στην δεύτερη που ήταν πλέον δημοκρατική, συμμετείχαν αντιπρόσωποι από τις τέσσερις φυλές, 100 από κάθε μία, αυτοί εκλέγονταν κάθε χρόνο και είχαν την ευθύνη της νομοπαρασκευαστικής εξουσίας ( Αριστ. Αθηναίων πολιτεία).
Η σημαντική θέσπιση του νόμου που επέτρεπε: «Τώ βουλομένω τιμωρείν υπέρ τών αδικουμένων», απέβλεπε στην εξασφάλιση αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών. Επειδή ήθελε να ενισχύσει τον λαό του – Δήμο, παραχώρησε το δικαίωμα της καταγγελίας σε κάθε πολίτη και να ζητά δικαιοσύνη για τον ίδιο, αλλά και για κάθε άλλον αδικούμενο, οδηγώντας τον αδικούντα στα δικαστήρια.
Αναφερόμενος στον εαυτό του έγραψε: « Στο λαό έδωσα τόση δύναμη, όση του φτάνει, χωρίς να του στερήσω κανένα δικαίωμα και όσοι είχαν δύναμη και ήταν πλούσιοι φρόντισα να μην βλάψω (εννοεί ατομικά). Στάθηκα στη μέση και τοποθέτησα ανάμεσα τους μια ασπίδα σε τρόπο που κανένας από τους δύο να νικάει τον άλλον άδικα».
Ένας ακόμη σπουδαίος νόμος του ήταν: «ο Κελεύω άτιμον είναι τού έν στάσει μηδέτερος μερίδος γενομένου άρθρο 438». Αυτός επέβαλε σε κάθε πολίτη σε κρίσιμες στιγμές να παίρνει ενεργό και υπεύθυνη θέση στα κοινά της πόλης.
Όποιος σε περίπτωση εμφυλίου πολέμου δεν έπαιρνε το ένα ή το άλλο μέρος τον τιμωρούσαν με την ποινή της ατιμίας.
Ο νόμος για τις διαθήκες του έδωσε μεγάλη φήμη. Μέχρι τότε δεν επιτρεπόταν να διαθέτει όποιος πέθαινε την περιουσία του σε άλλον, παρά μόνο στους συγγενείς του. Αυτός όμως επέτρεψε να παραχωρεί ο κάθε πολίτης την περιουσία του σε όποιον ήθελε, εάν ήταν άτεκνος και τίμησε την φιλία περισσότερο και από την συγγένεια και
την ευγνωμοσύνη από την ανάγκη.
Με μία σειρά από ειδικά νομοθετικά μέτρα που πήρε, έκανε δυνατή την εφαρμογή της γενικής αρχής της νομοθεσίας του, σε κάθε περίπτωση του Ιδιωτικού Δικαίου. Αναγνώρισε επίσης νομοθετικά όλους τους Εθιμικούς Θεσμούς που ήταν σε ισχύ, συμπληρώνοντας όλη του την νομοθετική προσπάθεια, που τόσους πλούσιους καρπούς έδωσε στο μέλλον.
Τα τελευταία κυρίως χρόνια, γίνεται μία ανούσια κατασυκοφάντηση των ιερών και οσίων του Έθνους μας, με θέμα την ομοφυλοφιλία στην Αρχαία Ελλάδα και την δήθεν ευρεία διάδοση της, από τους αιώνιους βλάκες, τους αμαθείς, τους εχθρούς και τους προδότες της φυλής μας. Κλείνω λοιπόν το Νομοθετικό έργο του Σόλωνος με τον νόμο Περί Ομοφυλοφιλίας και τα σχετικά άρθρα 331 και 332, σε ελεύθερη προσαρμογή.
Άρθρο 331: « Όστις παρακινεί εις ακολασίαν παίδα, γυναίκα, ή άνδρα έκ τών ελευθέρων ή τών δούλων θέλει ενάγεσθαι ενώπιον τών θεσμοθετών, καί κατηγορείσθαι από τόν τυχόντα (από οποιονδήποτε τρίτο). Οί δέ θεσμοθέται θέλουν εισάγει τήν δίκην ενώπιον τού δικαστηρίου τής Ηλιαίας εντός τριάκοντα ημερών μετά από τήν μήνυση καί εφ’ όσον τό επέτρεπαν οί δημόσιες ασχολίες. Όταν δικαστεί σε πρώτο βαθμό από την Ηλιαία και κηρυχθεί ένοχος, θα καταδικάζεται σε φυλάκιση ή σε πρόστιμο. Στήν περίπτωση που κηρυχθεί ένοχος μέ τήν ποινή του θανάτου, θά παραδίνεται στούς έντεκα, καί θά θανατώνεται τήν ίδια ημέρα. Εάν αυτός πού έχει υπό τήν εξουσία του τα άτομα πού έχουν αποπλανηθεί, δέν εγκαλέσει αυτόν (τον δράστη) στό δικαστήριον, ή εάν τόν εγκαλέσει δέν πάρει το ένα πέμπτο από τους ψήφους, υποχρεούται νά πληρώσει πρόστιμο 1.000 δραχμών υπέρ τού δημοσίου. Εάν ο κατηγορούμενος καταδικαστεί στο πρόστιμο, οφείλει νά τό πληρώσει εντός δέκα ημερών, από τήν απαγγελία της αποφάσεως. Καί εάν ό υποψήφιος θύτης είναι πολίτης, θά φυλακίζεται μέχρι τήν πληρωμή τού προστίμου».
Άρθρο 332: « Όποιος από τους Αθηναίους παραδοθεί προς ηδονήν άλλου, δέν δύναται νά εκλεγεί μέλος των εννέα Αρχόντων, ούτε νά λάβει κάποιο ιερατικό αξίωμα, ούτε νά
διοριστεί σύνδικος του λαού, ούτε να καταλάβει κάποιο αξίωμα στο εσωτερικό ή στό εξωτερικό με κλήρο ή κατ’ απονομή, ούτε νά τόν στείλουν σάν κήρυκα πολέμου, ούτε να μιλήσει ενώπιον τού λαού ή της βουλής, ούτε νά εισέρχεται στούς δημόσιους ναούς, ούτε στίς πανηγύρεις τών δημοσίων εορτών, ούτε στις δημόσιες στεφανοφορίες νά φορά στέφανο, ούτε νά περιφέρεται στους περιπάτους τής αγοράς. Όποιος καταδικαστεί για τέτοιο έγκλημα και παραβεί τίς διατάξεις τού παρόντος νόμου, τιμωρείται μέ θάνατο».
Με λίγα λόγια: Ο παραδιδόμενος είς ηδονήν άλλου, εστερείτο όλα τά αστικά καί τά πολιτικά δικαιώματά του, καί μόνον εάν παρέβαινε ότι όριζε ό νόμος τον τιμωρούσαν μέ θάνατο. Η Αρχαία Ελληνική νομοθεσία και η κοινωνία ήσαν ανεκτικές και ανοιχτές σε όλα, αλλά μέχρι εκεί που δεν θιγόταν και κινδύνευε η κοινωνική και πολιτική ασφάλεια, το συμφέρον και η οικογενειακή και η ατομική γαλήνη.
Ας το μελετήσουν οι διάφοροι περίεργοι τύποι που τόσες ασυναρτησίες σκορπάνε, με σκοπό να θολώσουν τα διαυγή πνευματικά και ηθικά Ελληνικά Ύδατα. Οι νόμοι τους αποστομώνουν.
Αυτές ήταν σε γενικές γραμμές οι κυριότερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, που έκανε και εφάρμοσε ο Σόλων, κατά την άσκηση της απεριόριστης νομοθετικής του εξουσίας.
Τα μέτρα του Σόλωνος, είχαν σκοπό την βαθμιαία μετατροπή του Ολιγαρχικού πολιτεύματος σέ Δημοκρατικό, στήν περί Δικαίου αντίληψη τών Αθηναίων (Πλούταρ.).
Παρά ταύτα δεν κατόρθωσε να ικανοποιήσει όλες τις απαιτήσεις των αντιμαχόμενων παρατάξεων. Οι ευγενείς ήταν δυσαρεστημένοι, γιατί δεν διατηρούσαν τα προνόμιά τους στην Πολιτεία, ενώ οι Πενιχροί ήταν απογοητευμένοι γιατί δεν είχαν πάρει εκείνοι την αρχή.
Είχε όμως αντιμετωπίσει με επιτυχία τα αντιμαχόμενα συμφέροντα και απέδειξε την πολιτική του αρετή, αποφεύγοντας παρά τις πιέσεις που του ασκήθηκαν, να ασκήσει την τυραννία.
Ότι δεν θέλησε να κάνει ο Σόλων το τόλμησε ο Πεισίστρατος. Κατέλαβε με δόλιο τρόπο την εξουσία και σαν τύραννος, άσκησε με τους γιούς του, σχεδόν επί μισόν αιώνα κατά διαλείμματα μια μετριοπαθή δικτατορία. Αλλά εκείνο που είναι ενδιαφέρον, και δεν αναφέρεται, είναι ότι ο Πεισίστρατος όχι μόνο δεν κατάργησε την νομοθεσία του Σόλωνος, αλλά επί πλέον συνέχισε την αναμορφωτική προσπάθεια που είχε χαράξει.
Η ουσία τους διατηρήθηκε και μετά το τέλος της «τυραννίας» και αποτέλεσε το θεμέλιο πάνω στο οποίο εδραιώθηκε η κλασσική αθηναϊκή Δημοκρατία.
Απομακρύνεται λοιπόν αυτοεξοριζόμενος επί 10 χρόνια για δεύτερη φορά από την Αθήνα, αφήνοντας τον χρόνο να δικαιώσει το έργο του (Diels Solon 9).
Επισκέφθηκε πολλές χώρες, μεταξύ αυτών και τας Σάρδεις και τον βασιλιά τους Κροίσο, ο οποίος τον ρώτησε εάν γνώριζε κανέναν άνθρωπο πιο ευτυχισμένο από αυτόν.
Ο Σόλων του ανέφερε τρείς περιπτώσεις ευτυχισμένων ανθρώπων και τον συμβούλεψε με το γνωστό: «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε» και όταν μετά από χρόνια τον οδηγούσαν στον θάνατο, φώναξε τρεις φορές το Σόλων, Σόλων, Σόλων.
Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, την βρήκε σε πολύ καλή κατάσταση και ευνομούμενη, χάρη στα δικά του νομοθετικά και τα κοινωνικά του μέτρα και πέθανε ευτυχισμένος σε βαθύ γήρας ο τολμηρός και συνετός μεταρρυθμιστής.
Αυτό υπήρξε το πολιτικό ήθος του δημιουργού του Μεγαλείου των Αθηνών και αυτό ήταν σε γενικές γραμμές το νομοθετικό του έργο, που συνεχίζει να επηρεάζει θετικά την Νομική επιστήμη και το Δίκαιο πολλών λαών.
Το 410 π.Χ. συγκροτήθηκε στην Αθήνα μια επιτροπή νομομαθών, οι αναγραφείς των νόμων, που έκανε την εκκαθάριση και την κωδικοποίηση του Δράκοντα με κεντρικό κορμό του νόμους του Σόλωνα. Το έργο αυτό διακόπηκε από τους τριάκοντα τυράννους και ολοκληρώθηκε μετά την πτώση τους. Το 403 π.Χ. ήταν έτοιμο το σώμα των νόμων, το οποίο φύλαγαν οι Θεσμοθέτες.
Τότε έφθασε στην Αθήνα μία αποστολή από Ρωμαίους Συγκλητικούς, οι οποίοι αντέγραψαν το Αθηναϊκό Δίκαιο και το μετέφεραν στην Ρώμη. Πρέπει να τονιστεί ότι, προηγουμένως είχαν αντιγράψει το αρχαιότερο γραπτό Μινωικό Δίκαιο της Γόρτυνος της Κρήτης, και εν συνεχεία το δίκαιο του Μεγάλου Έλληνα Καταναίου νομοθέτη Χαρώνδα. Η συρραφή αυτών των Ελληνικών Δικαίων, αποτέλεσαν το σπουδαίο Ρωμαϊκό Δίκαιο, το οποίο με την σειρά του επέδρασε καταλυτικά στο Δίκαιο όλων των πολιτισμένων λαών.
Είναι επιβεβλημένο οι Νομικές Σχολές μας να τοποθετήσουν μία προτομή του στα αμφιθέατρά τους, ως ελάχιστη τιμή στον επιφανή Νομοθέτη που τόλμησε εκείνη την εποχή, τέτοιες ριζοσπαστικές νομοθετικές, οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις και αναίμακτες ανατροπές, προς όφελος των λαών και του πολιτισμού.
Διαβάστε μερικά από τα σημαντικά γνωμικά του Σόλωνα:
Ἄρχεσθαι μαθών, ἄρχειν ἐπιστήσῃ.
Ἂν μάθεις πρῶτα νὰ κυβερνᾶσαι, θὰ μάθεις καὶ νὰ κυβερνᾷς.
Μετριώτερον ἄρχοντα ποιεῖ καὶ τύραννον ἐπιεικέστερον ὁ πείθων ὡς ἄμεινον εἴη τὸ μὴ ἄρχειν ἢ τὸ ἄρχειν.
Μετριοπαθέστερο κάνει τὸν ἄρχοντα καὶ ἐπιεικέστερο τὸν τύραννο, ἐκεῖνος ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ τοὺς πείσει ὅτι προτιμότερο θὰ ἦταν νὰ μὴν κυβερνοῦν παρὰ νὰ κυβερνοῦν.
Ἀνδρῶν δ᾿ ἐκ μεγάλων πόλις ὄλλυται.
Ἡ πατρίδα ἀπὸ τοὺς μεγάλους ἄνδρες καταστρέφεται.
Ὁ τῶν περισσῶν ζῆλος, εὐθὺς ἀκολουθεῖ καὶ συνοικίζεται τῇ χρείᾳ τῶν ἀναγκαίων.
Ἡ σφοδρὴ ἐπιθυμία για τὴν ἀποκτήση περιττῶν πραγμάτων, ἀκολουθεῖ εὐθὺς ἀμέσως μετὰ τὴν ἀποκτήση τῶν ἀναγκαίων.
Μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε.
Κανένα νὰ μὴν καλοτυχίζεις πρὶν νὰ δεῖς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του.
Χρῲ τοῖς Θεοῖς.
Νὰ χρησιμοποιεῖς (ἐπικαλεῖσαι) τοὺς θεούς.
Πάντη δ᾿ ἀθανάτων ἀφανὴς νόος ἀνθρώποισιν.
Ἡ σκέψη τῶν ἀθανάτων θεῶν εἶναι ἀνεξερεύνητη ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους.
Τὸ Θεῖον φθονερὸν καὶ ταραχῶδες.
Οἱ Θεοὶ εἶναι γεμάτοι φθόνο καὶ δημιουργοῦν ταραχές.
Τὸν λόγον εἴδωλον εἶναι τῶν ἔργων.
Ὁ λόγος εἶναι ἡ εἰκόνα τῶν ἔργων.
Ὅσον ἐν πολέμῳ δύναται σίδηρος τοσοῦτον ἐν πολιτείᾳ λόγος εὖ ἔχων ἰσχύει.
Ὅση δύναμη ἔχει στον πόλεμο ὁ σίδηρος, ἄλλη τόση δύναμη ἔχει στην Πολιτεία ὁ λόγος.
Τοῖς σεαυτοῦ πρᾶος ἴσθι.
Στοὺς δικούς σου ἀνθρώπους νὰ εἶσαι πρᾶος.
Γηράσκων δ᾿ αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενος.
Γηράσκω συνεχῶς καὶ πάντοτε μαθαίνοντας.
Τὰ σπουδαῖα μελέτα.
Νὰ μελετᾷς ὅ,τι ἀξίζει νὰ μελετηθεῖ.
Ἔργασιν ἐν μεγάλοις, πᾶσιν ᾄδειν χαλεπόν.
Σὲ μεγάλα ἔργα εἶναι δύσκολο νὰ εἶναι ὅλοι εὐχαριστημένοι.
Συμβούλευε μὴ τὰ ἥδιστα, ἀλλὰ τὰ βέλτιστα.
Νὰ συμβουλεύεις ὄχι τὰ πιὸ εὐχάριστα, ἀλλὰ τὰ πιὸ ὠφέλιμα.
Φίλους μὴ ταχὺ κτῷ, οὖς δ᾿ ἂν κτήσῃ, μὴ ταχὺ ἀποδοκίμαζε.
Φίλους νὰ μὴν ἀποκτᾶς σύντομα, ἐκείνους ὅμως ποὺ θὰ ἀποκτήσεις νὰ μὴν τοὺς ἀποδοκιμάζεις εὔκολα.
Μὴ ψεύδου, ἀλλ᾿ ἀλήθευε.
Νὰ μὴν λες ψεύδη, ἀλλὰ τὴν ἀλήθεια.
