Η Πορνεία στην Αρχαία Ελλάδα

 



 Ο Φιλήμων ιστορεί πως ο Σόλων ίδρυσε πρώτος τα πορνεία στην Αθήνα, για να ανακουφίσει τους νέους που έφταναν στην ακμή, ο δε Νίκανδρος ο Κολοφώνιος γράφει πως ο Σόλων ίδρυσε και τον ναό της Πανδήμου Αφροδίτης στην Αθήνα, της προστάτριας του αγοραίου έρωτα, από τα κέρδη των πορνών που είχε εγκαταστήσει στα οικήματα.



Από ένα απόσπασμα του Ξενάρχου που διέσωσε ο Αθήναιος πληροφορούμαστε τον τρόπο λειτουργίας τους.


Αφού ο Ξέναρχος κατηγορήσει την νεολαία της εποχής του που τρώει τα λεφτά και τον καιρό της με μεγαλόμισθες εταίρες ή με ελεύθερες παντρεμένες γυναίκες διατρέχοντας τον έσχατο κίνδυνο να συλληφθεί, λέει πως θα μπορούσε να διαλέξει άλλον ευκολότερο και ασφαλέστερο δρόμο, την επίσκεψη στα πορνεία, όπου όπως μας αναφέρει, μπορεί κανείς να διαλέξει ελεύθερα όποια του αρέσει.


Στέκονταν σε παράταξη μέσα στους οίκους-«επί κέρως τεταγμέναι», όπως λέει χαρακτηριστικά, ημίγυμνες ή φορώντας διαφανείς χιτώνες, με αποτέλεσμα να φαίνονται τα πάντα και να διεγείρονται οι πελάτες.


Η ταρίφα ποίκιλλε από σπίτι σε σπίτι ή από γυναίκα σε γυναίκα και ήταν κατά κανόνα ένας οβολός(το 1/6 δηλ. της δραχμής),αλλά μπορούμε να υποθέσουμε πως μπορούσε ο πελάτης να δώσει κάτι παραπάνω για να έχει ειδική περιποίηση).


Τα πορνεία στην Αθήνα ήταν εγκατεστημένα κυρίως στον Κεραμεικό που ήταν μέσα στην πόλη, κατά τον σχολιαστή του Αριστοφάνη, και ειδικότερα στις πύλες του Κεραμεικού, καθώς μας πληροφορούν ο Ησύχιος και η Σούδα. Τα περισσότερα, όμως, ήταν στο λιμάνι, στον Πειραιά, καθώς μας πληροφορεί ο Πολυδεύκης, μιας και ήταν χώρος, όπου έρχονταν έμποροι, ξένοι και ναυτικοί.
Οι πόρνες ντύνονταν παρδαλά κι αυτό δεν επιτρεπόταν για τις ελεύθερες γυναίκες.


Όταν έμπαινε ο πελάτης, η πόρτα έκλεινε. Μέσα στο δωμάτιο είχε συνήθως προθάλαμο.
Στους τοίχους υπήρχαν άσεμνες και διεγερτικές παραστάσεις, κατάλληλος διάκοσμος για τον χώρο. Τον χειμώνα είχαν κάρβουνα αναμμένα για ζεστασιά. Το κρεββάτι είχε σεντόνια και καλύμματα και μέσα έκαιγε λύχνος συνεχώς. Οι πελάτες κατά τα φαινόμενα προπλήρωναν.


Οι πόρνες ήταν δούλες, ξένες ή αιχμάλωτες πολέμου, ή αγορασμένες. Απαγορευόταν αυστηρά να εκδίδεται ελεύθερη.


Ο Θεόπομπος αναφέρει πως ο ρήτορας Κλέομις της Μήθυμνας τους μαστροπούς που προήγαγαν στην πορνεία ελεύθερες τους έδεσε μέσα σε σακκιά και τους έριξε μέσα στη θάλασσα να πνιγούν.
Οι προαγωγοί ή πορνοβοσκοί ήταν πρόσωπα ανυπόληπτα και λεγόντουσαν κι αλλιώς πόρνοι, πορνοσκόποι και εταιροτρόφοι. Νοίκιαζαν τα πορνεία και είχαν τις πόρνες καταβάλλοντας κάθε χρόνο το πορνικόν τέλος στο κράτος, ένα φόρο δηλαδή στο κράτος, καθώς μαθαίνουμε απ’ τον Αισχίνη.


Η ταρίφα των πορνών φαίνεται καθοριζόταν και πάλι απ’ το κράτος κι αυτό λεγόταν «διάγραμμα», όπως μας πληροφορεί η Σούδα, όπου οι αγορανόμοι καθώριζαν (διέγραφον) πόσο έπρεπε «λαμβάνειν την εταίραν εκάστην». Και στην Κω υπήρχε πορνικόν τέλος, όπως προκύπτει από μια πολύτιμη επιγραφή που καταγράφει τους φόρους του κράτους, μεταξύ των οποίων υπάρχει και ο φόρος των εταιρών. Το πορνικόν τέλος καταβαλλόταν στον πορνοτελώνη, τον τελώνη δηλαδή των δημοσίων πορνών.


Το πορνείο λεγόταν και οικίσκος, οίκημα (δηλ. το «σπίτι», όπως λέμε σήμερα), τέγος, παιδισκείον (από τα κοριτσάκια, τις παιδίσκες που είχε μέσα),κηλωστόν, χαμαιτυπίον (την ονομασία αυτή την πήρε απ’ τις λεγόμενες χαμαιτύπες, τις πόρνες δηλαδή που συνευρίσκονταν στο ύπαιθρο ξαπλώνοντας χάμω, δηλ. στο έδαφος.


Αργότερα φαίνεται σπιτώθηκαν κι έτσι απ’ αυτές πήρε την ονομασία και το σπίτι).Υπήρχε και μια άλλη κατηγορία ακόμη φτηνότερων πορνών που έκαναν τη δουλειά στο ύπαιθρο ψαρεύοντας τους πελάτες στο δρόμο με διάφορα κόλπα, μεταξύ των οποίων ήταν να έχουν γραμμένα με καρφιά στα πέδιλα λέξεις που αποτυπώνονταν στο μαλακό έδαφος.


Σώθηκε ένα τέτοιο παπούτσι που γράφει με τα καρφιά τη λέξη ‘’ακολούθει’’, κάτι ανάλογο με τις σύγχρονες πόρνες που έχουν τυπωμένες καρτούλες με την διεύθυνση, τις οποίες πετάνε στον ανυποψίαστο πελάτη. Οι πόρνες αυτές λεγόντουσαν «λεωφόροι» (το ανάλογο με το σημερινό τροτέζα ή καλντεριμιτζού) ή «σποδησιλαύραι» (λαύρα είναι το δρομάκι, τα ο σοκάκι και σποδός η σκόνη), χαμαιτύπαι, χαλκιδίτιδες (από το πολύ ευτελές ποσό που έπαιρναν, ένα χάλκινο νόμισμα), χαμαιταιρίδες.


Συνευρίσκονταν στους σκοτεινούς δρόμους στην περιοχή του Φιλοπάππου, σε ψηλά επιτάφια μνημεία. Άλλες πήγαιναν σε ειδικά πανδοχεία που νοίκιαζαν γι’ αυτό το σκοπό δωμάτια ή σε ταβέρνες που λεγόντουσαν ματρυλλία ή μαστρύπια. Υπήρχαν πόρνες εγκατεστημένες στα λουτρά. Τέλος, στα συμπόσια καλούσαν αυλητρίδες, χορεύτριες (ορχηστίδες), ακροβάτιδες που πέρα απ’ το πρόγραμμα που παρουσίαζαν, δίνονταν πολύ συχνά για μικρή πρόσθετη αμοιβή στον έρωτα των ανδρών.


Οι εταίρες ήταν πόρνες πολύ όμορφες, ανωτέρου επιπέδου. Κατείχαν συνήθως υψηλή μόρφωση και μπορούμε να τις παρομοιάσουμε κατά κάποιο τρόπο με τις γιαπωνέζες γκέισες. Πολλές απ’ αυτές κέρδισαν την ελευθερία τους εξαγοράζοντάς την με τα κέρδη τους ή με χρήματα των εραστών τους.


Η τιμή τους κυμαινόταν από 1 δραχμή,δηλ.6 φορές περισσότερο από τις δημόσιες πόρνες, μέχρι αμύθητα ποσά. Το πόσο σοβαρή επίδραση άσκησαν στη ζωή της αρχαίας Ελλάδας φαίνεται από το ότι όλοι οι μεγάλοι άνδρες της αρχαιότητος είναι συνδεδεμένοι με εταίρες που φημίζονταν όχι μονάχα για την ομορφιά και την τέχνη του έρωτα, αλλά και το πνεύμα τους.


Η Ασπασία έγινε σύζυγος του ισχυρότερου άνδρα της Αθήνας, του Περικλέους. Λέγεται πως έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στη χάραξη της πολιτικής του αθηναϊκού κράτους κι ο Πλάτων στον «Μενέξενο» αναφέρει πως εκείνη συνέθεσε τον επιτάφιο λόγο που εξεφώνησε ο Περικλής.


Η Τιμάνδρα ή Δαμασάνδρα, μητέρα της Λαΐδος, συνδέθηκε με τον Αλκιβιάδη, όπως και η περίφημη Θεοδότη η Αττική.
Η χορεύτρια Φίλιννα συνδέθηκε με τον βασιλιά Φίλιππο κι απέκτησε μαζί του τον Αρριδαίο που βασίλεψε μετά τον Αλέξανδρο.
Η Μανία και η Λάμια ήταν οι περίφημες εταίρες του Δημητρίου Πολιορκητή.
Η Δημώ συνδέθηκε με τον βασιλιά Αντίγονο.
Η Μύστα και η Νύσα συνδέθηκαν με τον βασιλιά Σέλευκο.
Η Λαΐς είχε δεσμό με τον ζωγράφο Απελλή, τον φιλόσοφο Αρίστιππο και τον Διογένη τον Κυνικό.
Η Φρύνη με τον ρήτορα Υπερείδη.
Η Μιλτώ με το βασιλιά της Περσίας Κύρο.
Η Θαΐς ήταν η εταίρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και είναι αυτή που έκαψε το ανάκτορο της Περσέπολης σ’ ένα γιορταστικό συμπόσιο.
Η Γλυκέρα είναι η περίφημη ερωμένη του Μενάνδρου.
Η Λαμπιτώ η Σαμία συνδεόταν με τον Δημήτριο τον Φαληρέα.
Η Σινώπη με τον Ιεροφάντη των Ελευσινίων Μυστηρίων Αρχία.
Η Λεόντιον ήταν η συντρόφισσα του Επίκουρου.
Η Αγαθόκλεια ήταν η φίλη του Πτολεμαίου του Δ’.
Η Μανία ήταν η ερωμένη του ολυμπιονίκη στο παγκράτιον Λεοντίσκου. Το 13ο βιβλίο του Αθήναιου μας δίνει πλήθος ονόματα, ανέκδοτα και περιστατικά από τις διάσημες εταίρες της αρχαιότητας.
Η ιεροδουλεία ήταν ένας θεσμός, κατά τον οποίο γυναίκες, αλλά ορισμένες φορές και άνδρες ασκούσαν στους ναούς την Ιερή Πορνεία.


Δύο είναι τα είδη της .Το πρώτο περιλαμβάνει όλες τις γυναίκες που είναι υποχρεωμένες, πριν παντρευθούν, να διακορευθούν μέσα στο ναό προς όφελος της θεάς, στην οποία ανήκει ο ναός.
Το δεύτερο, που είναι μετεξέλιξη του πρώτου και προφανώς επιβλήθηκε με την επικράτηση της πατριαρχίας και της ζηλοτυπίας του άνδρα που θέλει η γυναίκα του να μη σμίγει με κανένα, έστω και με θεό σε ναό, αφορά εκείνες τις γυναίκες που υπηρετούν στο ναό είτε ως σκλάβες είτε επειδή είναι ταμένες είτε γιατί έχουν έλθει με τη θέλησή τους και η ιερά πορνεία που ασκούν είναι σε μόνιμη επαγγελματική βάση.


Η ιεροδουλεία, θεσμός πανάρχαιος και θρησκευτικός, ήταν απλωμένη σ’ όλο το χώρο της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.


Στην Κύπρο ήταν ανεπτυγμένη, όπως μας πληροφορούν οι Κλέαρχος Σολεύς και ο Ιουστίνος, ο οποίος αναφέρει επίσης ότι οι Επιζεφύριοι Λοκροί σε κρίσιμες στιγμές πολέμου πόρνευαν τις θυγατέρες τους στον ναό της Αφροδίτης.


Στην Άβυδο της Τρωάδος υπήρχε ιερό της Αφροδίτης Πόρνης. Στην Ελλάδα ξακουστό ήταν το ιερό της Αφροδίτης στην Κόρινθο που είχε περισσότερες από 1.000 ιερόδουλες εταίρες, τις οποίες είχαν αφιερώσει στη θεά άνδρες και γυναίκες. Γι’ αυτές συνέρρεε πλήθος κόσμου, όπως μαρτυρεί ο Στράβων, και πλούτιζε η πόλη. Οι καπετάνιοι των πλοίων σκόρπιζαν αφειδώς τα λεφτά τους και απ’ αυτό βγήκε η παροιμία «ου παντός ανδρός ες Κόρινθον έσθ’ο πλους», δηλαδή δεν είναι εύκολο ταξίδι για τον καθένα η Κόρινθος.


Και υπήρχε αρχαίο έθιμο στην Κόρινθο, όταν επρόκειτο να προσευχηθεί η πόλη στην Αφροδίτη για ζητήματα υψίστης σημασίας, να προσκαλούν όσο το δυνατόν περισσότερες εταίρες να συνενώσουν την φωνή τους και να θυσιάσουν μαζί. Και για την πατριωτική τους στάση κατά την περσική εισβολή ανέγραψαν τα ονόματα των εταιρών σε δημόσια πινακίδα κι ο Σιμωνίδης τους αφιέρωσε επίγραμμα.


(Πηγή:«Περιοδικό Αρχαιολογία»)

Τί κατέστρεψε τήν Ἀτλαντίδα;

 

 Καὶ τὰ ἱερὰ βιβλία τῶν Ἰνδῶν γράφουν ὅ,τι οἱ Ἕλληνες κατέστρεψαν τὴν Ἀτλαντίδα:

Τὸ ἱερὸ ἰνδουϊστικὸ βιβλίο Bhagavad Gita περιγράφει τὴν ἐξαιρετικὴ τεχνολογία ποὺ χρησιμοποιήθηκε σὲ ἕναν πόλεμο, μεταξὺ τῆς αὐτοκρατορίας Rama καὶ τῆς Ἀτλαντῖδος, περισσότερα ἀπὸ 10.000 πρίν.
Ὅταν οἱ σύγχρονοι ἐρευνητὲς διάβασαν τὸ Bhagavad Gita, τὸ ἀρχαῖο ἰνδικὸ ἔπος, νόμιζαν ὅ,τι διάβαζαν ἕνα σενάριον ἐπιστημονικῆς φαντασίας.

Ἡ αὐτοκρατορία τῶν Ῥᾶμα ἦταν σὲ πόλεμο μὲ τοὺς κατοίκους τῆς Ἀτλαντῖδος.
Εἶχαν ἕναν ἐξαιρετικὰ προηγμένο πολιτισμὸ καὶ ὅ,τι ἡ τεχνολογία τους ἦταν ἐκπληκτιτικὰ ὅμοια μὲ τὴν δική μας, μὲ τὶς σύγχρονες ἀνέσεις κλπ κλπ. 

Αὐτὸ ποὺ κάνει ἐντύπωση εἶναι ὅ,τι περιγράφονται ἀερόπλοια ποὺ χρησιμοποιοῦν ἀτομικὲς βόμβες.
Σύγχρονοι ἐρευνητὲς κι ἐπιστήμονες ἔχουν ἀνακαλύψῃ ὅ,τι πολλὲς ἀπὸ τὶς περιγραφὲς ποὺ γίνονται γιὰ αὐτὰ τὰ σκάφη καὶ τὰ ὅπλα, εἶναι παρόμοια μὲ τὴν τεχνολογία ποὺ ἔχουμε σήμερα, κι ὅ,τι σὲ μερικὲς περιπτώσεις εἶναι πιὸ προηγμένη ἀπὸ τὴν δική μας.

Αὐτὰ ποὺ περιγράφονται στὸ Bhagavad Gita εἶναι τεχνολογικῶς ὀρθά, ποὺ ἐὰν ἀναπαραχθοῦν, σύμφωνα μὲ αὐτα ποὺ γράφει, θὰ ἔχουμε κατασκευάσῃ μηχανὲς ποὺ πετοῦν, λένε οἱ ἐπιστήμονες.
Τὸ κέντρο τῆς αὐτοκρατορίας Ῥᾶμα, γράφει τὸ ἱερὸ ἰνδουϊστικὸ βιβλίο Bhagavad Gita, βρισκόταν στὴν λεκάνη τῆς Μεσογείου, ἐπάνω ἀπὸ τὴν Βόρεια Ἀφρική. (Ἄρα μιλᾶ γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Ἄρα οἱ Ῥᾶμα ἦταν οἱ Ἕλληνες.) 

Τὸ ἔπος στὰ ἀρχαῖα σανσκριτικὰ λέει ἀκόμη ὅ,τι ἡ αὐτοκρατορία Ῥᾶμα εἶχε καταστρέψῃ μὲ ἐπιτυχία τὸν ἀρχαῖο πολιτισμὸ τῶν Ἀτλάντων.

Παραδόξως, ὑπάρχουν σὲ ἀρκετὰ μέρη, στὴν γῆ, ὅπως στὴν Ἀφρική, στὴν Μεσοποταμία, στὴν Ἰνδία κλπ σημάδια ἑνὸς ἀτομικοῦ πολέμου.

Θὰ μποροῦσε νὰ εἶχε γίνει ἕνας μεγάλος παγκόσμιος πόλεμος, πρὸ 12.000 ἐτῶν. Ἕνας πόλεμος ποὺ ἐξάλειψε τὴν ὕπαρξη ἑνὸς μεγάλου πολιτισμοῦ κι ἔφερε τὸν ἄνθρωπο πάλι στὴν Λίθινη ἐποχή, κάνοντάς τον νὰ ξεχάσει τὴν ἱστορία του, καὶ νὰ μείνουν ἀναμνήσεις μόνον στοὺς μύθους καὶ σὲ ὁρισμένα γραπτά, ὅπως τὸ ἰνδουϊστικὸ βιβλίο Bhagavad Gita.

Ἐπάνω ἰπτάμενο ἀντικείμενον, ὅπως τὸ περιγράφει τὸ βιβλίο Bhagavad Gita.

περιοδικὸ ἀναζήτησις

filonoi.gr

Η κατοικία των αρχαίων Ελλήνων

 


ΓΙΑ τις κατοικίες των αρχαίων Ελλήνων, πλουσίων και φτωχών, έχουμε γνώσεις ελιππείς ή ασαφείς ή αντιφατικές. Εντούτοις, πρόκειται για ένα θέμα που κινεί το ενδιαφέρον όχι μόνο του επιστήμονα αρχαιολόγου και αρχιτέκτονα, αλλά και του κάθε ανθρώπου που θέλει να ασχοληθεί.
Σε γενικές γραμμές, η κατασκευή των σπιτιών γίνεται από φτηνά υλικά και η διάταξή τους είναι απλή και φυσική. Τα δωμάτια έβλεπαν σε εσωτερικές αυλές. Μπροστά από το σπίτι υπήρχε μια μικρή πλακόστρωτη αυλή. Η είσοδος ήταν συνήθως στη βόρεια πλευρά. Λόγω κλίματος, το σπίτι δεν μπορούσε να λειτουργήσει ως χώρος κοινωνικών συναναστροφών. Μόνο κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. άρχισαν τα σπίτια να είναι προσεγμένα, κάτι που ως τότε συνέβαινε μόνο στους μεγάλους ναούς, στα δημόσια κτίρια και στα ανάκτορα.


Από τη γεωμετρική εποχή έχουμε ελάχιστα παραδείγματα, επειδή καταστράφηκαν οι περισσότερες κατασκευές. Μερικές υπάρχουν στο Εμποριό της Χίου και στα Βρουλιά της Ρόδου. Κτίσματα ανεξάρτητα ή σε παράλληλες σειρές συνιστούν μονόχωρα ή δίχωρα σπίτια με πρόδομο, κίονες και παραστάδες, θυμίζοντας μυκηναϊκό μέγαρο, με πρόχειρη όμως κατασκευή. Οι πρώτοι πυρήνες παρουσιάζουν τη βασική δομή που αναφέρεται στον Βιτρούβιο, δηλαδή τον τύπο της προστάδος (προστάς=προθάλαμος: βρισκόταν μπροστά από το κύριο δωμάτιο, τον “οίκο”) και εκείνον της παστάδος.
Από τα αρχαϊκά χρόνια, το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ελληνικού σπιτιού είναι η αυλή ή το αίθριο και η διάταξη των δωματίων με κέντρο και κύρια πηγή φωτισμού και αερισμού αυτόν τον υπαίθριο ή ημιυπαίθριο (όταν είχε στοά) χώρο.
Όπως μαθαίνουμε από τα γραπτά μνημεία, αυτή η τάση ενδοστρέφειας οφείλεται κατά κύριο λόγο στην τότε δομή της ελληνικής οικογένειας, στην κοινωνική θέση της γυναίκας και στην επιθυμία του άνδρα για απόλαυση της ιδιωτικής ζωής: Επιστρέφει στο σπίτι κουρασμένος μετά από την εργασία του στην πόλη και τη συνεχή παρουσία του στον χώρο της αγοράς και σε άλλους ανοιχτούς (και μη) δημόσιους χώρους, τρώει το φαγητό που έχει ετοιμαστεί και μετά κοιμάται. Ο ρόλος των δύο φύλων ήταν με σαφήνεια καθορισμένος. Η γυναίκα, αν δεν έβγαινε έξω για αγορές σχετικές με την οικιακή δραστηριότητα, έμενε στο σπίτι. Οι κοινωνικές δραστηριότητες όπου επιτρεπόταν η παρουσία της ήταν γάμοι ή κηδείες και άλλες συναφείς εκδηλώσεις. Πολλά σπίτια διέθεταν τον ειδικό χώρο των γυναικών, τον γυναικωνίτη, που είχε περισσότερα δωμάτια από τον χώρο των ανδρών, ενώ ο ανδρωνίτης ή ανδρώνας περιοριζόταν σε ένα δωμάτιο με προθάλαμο ή προστάδα. Ο χώρος ήταν ανάλογος με την ώρα παραμονής: Όσο περισσότερο έμενε το άτομο μέσα στο σπίτι, τόσο περισσότερο χώρο χρησιμοποιούσε. Φυσικά, σε καμία περίπτωση δεν σήμαινε αυτό ότι η γυναίκα ήταν ευνοημένη επειδή χρησιμοποιούσε το μεγαλύτερο μέρος του σπιτιού. Ούτως ή άλλως, είχε την ευθύνη για ολόκληρο το σπίτι. Η κυρίαρχη παρουσία της συνέβαλλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του σπιτιού με αξιοσημείωτη και μοναδική πρακτική λειτουργικότητα, με εκμετάλλευση των φυσιολογικών παραμέτρων, όπως του φωτισμού, και με εσωτερική ζωή. Η λειτουργική διάρθρωση του αρχαιοελληνικού σπιτιού δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από ένα σύγχρονο σπίτι. Το σπίτι της Ολύνθου με τα πολλά χρώματα δίνει ολοκληρωμένη εικόνα του κλασικού σπιτιού. Εξωτερικά μοιάζει με κλειστό οικοδόμημα, με μοναδικό άνοιγμα μια πόρτα στην ανατολική πλευρά. Μόλις αφήσουμε την είσοδο, μπαίνουμε στον θυρώνα. Αριστερά μας, βρίσκεται ο πιθεών (αποθήκη ή κελάρι) και δεξιά ο ανδρών, με προθάλαμο και κύριο δωμάτιο, που κοσμείται με μωσαϊκό δάπεδο και θρανία. Εδώ δειπνεί ο οικοδεσπότης με τους φίλους του, αφού πια κλείσει η αγορά. Βγαίνοντας από τον θυρώνα, περνάμε στην αυλή, στην οποία υπάρχει ο βωμός των οικιακών θεοτήτων: του Διός Ερκείου ή της Εστίας. Αριστερά, ο υπαίθριος χώρος επεκτείνεται. Δυτικά της αυλής βρίσκεται το οπτάνιο (=κουζίνα) και το λουτρό, ενώ ανοιχτά προς τον Νότο υπάρχουν οι θάλαμοι (τα υπνοδωμάτια), οι οποίοι αναπτύσσονται κατά μήκος της παστάδος.
Οι λειτουργικές αρετές αυτού του σπιτιού εντυπωσιάζουν τον σημερινό μελετητή. Η σύνθεση των χώρων γίνεται με κριτήριο το πρόγραμμα της καθημερινής ζωής. Οι διάφοροι χώροι, και αυτό είναι το πιο εντυπωσιακό, ομαδοποιούνται σε ζώνες: λειτουργίες της ημέρας (εργασία, επισκέψεις, οικογενειακό εντευκτήριο, γεύματα κ.τλ.) και της νύχτας (επίσημα γεύματα στον ανδρώνα, ανάπαυση και ύπνος στους θαλάμους κ.τλ.) αλλά και σε ζώνες όπου είναι σαφής η κοινωνική διαφοροποίηση των δύο φύλων ως στάση ζωής.
Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πολύς λόγος για τον εκδημοκρατισμό του κλασικού σπιτιού με την έννοια της ισομοιρίας (παροχή ίσου εμβαδού στους πολίτες, άρα διατήρηση δημοκρατικής ισότητας). Αυτό το θέμα μελετήθηκε εκτενώς από τους Γερμανούς ερευνητές Χόπφνερ και Σβάντνερ, στο βιβλίο τους “Wohnen in der klassischen Polis – Haus und Stadt im klassischen Griechenland” (=Zώντας στην κλασική πόλη – σπίτι και πόλη στην κλασική Ελλάδα). Η ισομοιρία ήταν ενδεχομένως ο στόχος για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ώστε το σπίτι του στρατηγού Μιλτιάδη να μη διαφέρει από εκείνα των μη διασήμων γειτόνων του όπως έγραψε ο Δημοσθένης. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να έχουμε ακριβή στοιχεία για τα σπίτια των “ανδρών επιφανών”, αλλά δυστυχώς διαθέτουμε ελάχιστα. Εκτός από αυτήν την αναφορά για τον Μιλτιάδη, υπάρχει απλή αναφορά στο σπίτι του Αριστείδη και του Αλκιβιάδη, για το οποίο διαθέτουμε και την πληροφορία ότι είχε ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Όμως δεν έχει σωθεί απολύτως τίποτα από τα σπίτια αυτά. Δεν φαίνεται όμως να διήρκεσε πολύ η προσπάθεια για την επίτευξη αυτού του στόχου, αφού βλέπουμε μετά την ισομοιρία των οικοπέδων να γίνονται ακόμη πιο πολυτελείς οι κατοικίες των πλουσίων, μερικοί από τους οποίους ήταν διάσημοι και αναφέρονται και στους πλατωνικούς διαλόγους, όπως ο Κριτίας. Δηλαδή, όπως λέμε σήμερα, γίνονταν “οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι”.
Διαχρονικό στοιχείο του αρχαιοελληνικού σπιτιού, με απαρχή τον πολιτισμό του Αιγαίου, είναι η εκμετάλλευση των φυσικών παραμέτρων, δηλαδή του εδάφους, του κλίματος και του προσανατολισμού. Αυτή η τακτική μεταφερόταν για πολλά χρόνια ως πρακτική εμπειρία από γενιά σε γενιά. Την πρώτη της θεωρητική διατύπωση αποκτά η συγκεκριμένη τακτική στο έργο “Περί Ανέμων, Υδάτων και Τόπων” του Ιπποκράτη, καθώς και στα έργα του Αριστοτέλη και του Ξενοφώντα. Στην αναπαράσταση ενός άλλου κλασικού υποδείγματος σπιτιού από τη Μαρώνεια της Θράκης επιβεβαιώνονται αυτές οι προδιαγραφές, που μεταξύ άλλων οδηγούν και στην κατάλληλη κλίση της στέγης σε συνδυασμό με τον προσανατολισμό. Με αυτόν τον τρόπο, οι ακτίνες του ήλιου τον χειμώνα μπαίνουν στο σπίτι και το θερμαίνουν, ενώ το καλοκαίρι δεν εισέρχονται στα δώματια και συνεπώς υπάρχει δροσιά. Πρόκειται για τις οικοδομικές προδιαγραφές του περίφημου σπιτιού του Σωκράτη, οι οποίες στηρίζονται στη γνώση των αστρονομικών και μετεωρολογικών φαινομένων, της τροχιάς του ήλιου στις 21 Δεκεμβρίου τον χειμώνα και στις 21 Ιουνίου το καλοκαίρι. Βάσει αυτών των δεδομένων, επιλέγονταν οι θέσεις των οικισμών και ο προσανατολισμός των σπιτιών. Οι έρευνες έδειξαν ότι υπάρχουν αρχαίες ελληνικές πόλεις των οποίων τα ανεμολόγια είχαν ελεγχθεί ώστε να επιλεγούν οι πόλεις αυτές αποκλειστικά ως χώροι οικισμού.
Οι αρχιτεκτονικές αυτές εμπειρίες μένουν αθάνατες. Περίτρανη απόδειξη αυτού αποτελεί το γεγονός ότι τις συναντάμε και στο Βυζάντιο, στην “Εξάβιβλο” του Αρμενόπουλου, σε ένα σπίτι του 11ου αιώνα μ.Χ. στη Θεσσαλονίκη, στον βυζαντινό και μεσοβυζαντινό οικισμό στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής, ακόμη μέχρι και το 1847 μ.Χ., όταν ο Γεώργιος Γαζής μιλάει πολύ απλά για τις αρχές των κλασικών Ελλήνων περί υγείας και ευημερίας του σπιτιού, χωρίς να έχει διαβάσει ποτέ γραπτά μνημεία της κλασικής αρχαιότητας. Σχεδόν μοιάζουν να ξαναζούν οι άνθρωποι στα αρχαία σπίτια σε αυτές τις αναφορές. Εδώ εντοπίζεται και η προσφορά του Ιππόδαμου Μιλήσιου στην αρχαιότητα: όχι στην εισαγωγή του καννάβου, που ήταν ήδη γνωστός, αλλά στη συστηματοποίηση και στη μεταφορά των φυσικών παραμέτρων του οικείν, από τη θεωρία στην πολεοδομική πράξη. Εξάλλου, οι λεξικογράφοι Ησύχιος και Φώτιος ονομάζουν τον Ιππόδαμο μετεωρολόγο και όχι αρχιτέκτονα, διότι ασχολείται με την επίδραση των μετεωρολογικών φαινομένων στην υγιεινή των σπιτιών.
Αθήναι
Οι πρώτοι άνθρωποι έφτασαν στην Αθήνα κατά το τέλος των νεολιθικών χρόνων, μεταξύ 4500 και 4000 π.Χ. Τα διάσπαρτα ίχνη τους μαρτυρούν ότι διάλεξαν για μόνιμη εγκατάστασή τους την περιοχή του βράχου της Ακρόπολης. Στην αρχή, πιθανότατα δεν θέλησαν να κατοικήσουν στην κορυφή, αλλά γνωρίζουμε από ανασκαφές ότι είχαν διασκορπιστεί στη νότια και στη βόρεια κλιτύ του βράχου. Κατά καιρούς, ίσως να εγκαταστάθηκαν μερικοί και στα δύο μικρά σπήλαια επάνω από το θέατρο του Διονύσου. Το νερό, πρώτο και βασικό στοιχείο προκειμένου για την ίδρυση οικισμού, αντλούνταν από τα 21 ρηχά πηγάδια βάθους τριών έως τεσσάρων μέτρων που είχαν ανοίξει στη βορειοδυτική πλευρά του βράχου, εκεί που αργότερα υπήρχε η ονομαστή πηγή Κλεψύδρα.
Τα σπίτια, λίγα και σκορπισμένα στις πλαγιές, είχαν γερά θεμελιωμένη βάση, ενώ οι τοίχοι και οι στέγες ήταν κατασκευασμένα από κλαδιά δέντρων αλειμμένα με λάσπη. Στο μοναδικό δωμάτιό τους, υπήρχε η εστία, που ζέσταινε τον χώρο και χρησίμευε στο μαγείρεμα του φαγητού.
Άλλη ομάδα ανθρώπων εγκαταστάθηκε στον γειτονικό λόφο του Ολυμπιείου, ο οποίος αργότερα ισοπεδώθηκε, για να χτιστεί επάνω του ο ναός του Ολυμπίου Διός. Από τα σπίτια αυτά δεν σώθηκε τίποτε απολύτως διότι κόπηκε και απομακρύνθηκε όλη η πιθανή επίχωση, αλλά η μορφή και η θέση του λόφου αναδεικνύουν την ιδανική τοποθεσία για την ίδρυση οικισμού: χαμηλό έξαρμα γης κοντά σε ποτάμι και πεδινή έκταση στην περιφέρεια της τοποθεσίας με εύφορο χώμα που προοριζόταν για καλλιέργεια. Ανατολικά, ο λόφος του Ολυμπιείου είναι σχεδόν βέβαιο ότι χρησιμοποιήθηκε, διότι ένας του κάτοικος βρέθηκε θαμμένος σε μικρό λαξευτό τάφο της περιοχής. Ο τάφος αυτός κι άλλος ένας στον Κεραμεικό, το νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας, φανερώνουν από το σχήμα και τα κτερίσματα ότι οι κάτοικοι διατηρούσαν στενές σχέσεις με τους κυκλαδικούς οικισμούς της υπόλοιπης Αττικής και ότι ακολουθούσαν πολλά δικά τους έθιμα.
Από τα λίγα αυτά ευρήματα, συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι αυτοί διατηρούσαν στενή επικοινωνία με τις ακτές του Σαρωνικού Κόλπου, της Αίγινας και της Κέας. Αραιότερες ήταν οι σχέσεις των πρώτων αυτών Αθηναίων με τη βορειοανατολική Πελοπόννησο, τη Θεσσαλία και τη Μικρά Ασία. Η πρώτη εποχή του χαλκού, δηλαδή από το 3200 ως το 2000 π.Χ., βρίσκει τους κατοίκους να είναι ακόμη έντονα επηρεασμένοι από τον νεολιθικό τρόπο ζωής. Τον πρώτο καιρό παραμένουν κλεισμένοι στον οικισμό τους αλλά αμέσως μετά συνδέονται και επικοινωνούν με ολόκληρη πλέον την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τις Κυκλάδες. Εννοείται πάλι, ότι ούτε από εκείνα τα σπίτια έχουν σωθεί ίχνη, αλλά τα κεραμεικά της εποχής μαρτυρούν ότι οι άνθρωποι εξακολουθούν να κατοικούν στις παλιές θέσεις που είχαν επιλέξει, ενώ άλλοι διαμένουν και στην κορυφή του βράχου, κοντά στο Ερέχθειο. Στην αρχαία αγορά υπήρχε ένα μονοπάτι με διεύθυνση προς τα δυτικά, προς την Ακαδημία Πλάτωνος. Το μονοπάτι αυτό έγινε αργότερα δρόμος.
Μετά τα ελάχιστα και φτωχά αυτά κατάλοιπα κατοικιών, εντύπωση προκαλεί ο εμφανώς μεγαλύτερος αριθμός των ευρημάτων της δεύτερης εποχής του χαλκού, της Μεσοελλαδικής περιόδου, δηλαδή από το 2000 ως το 1600 π.Χ. Τα σπίτια, τα πηγάδια, οι εστίες, οι αποθέτες, οι τάφοι και τα κεραμεικά είναι όλα ευρήματα κατεσπαρμένα σε μεγάλη έκταση του χώρου. Βόρεια του Ερεχθείου ανακαλύφθηκε στρώμα κατοίκησης.
Στη νότια κλιτύ, σημάδια της Μεσοελλαδικής εποχής υπάρχουν όχι μόνο κοντά στα πρωτοελλαδικά, αλλά παντού όπου έγινε ανασκαφή. Δύο εστίες, δύο αποθέτες, ταφή σε πίθο, ταφικός τύμβος βόρεια της Στοάς του Ευμένους, δύο δωμάτια ή σπίτια, ένα πηγάδι, δύο απλοί τάφοι, και χαμηλότερα (προς τα ανατολικά του λόφου του Μουσείου) ένας μεγάλος τάφος και δύο μικρότεροι. Παντού βρέθηκαν κεραμεικά, όχι μόνο εκεί, αλλά και στο Ολυμπιείο και στους πρόποδες του Αρείου Πάγου (εκεί βρέθηκαν και δύο αποθέτες που ήταν κατά τα φαινόμενα τμήμα μεγάλης κατοικίας). Σε κανέναν οικισμό δεν κατοικούν οι άνθρωποι κλεισμένοι στον τόπο τους, αλλά αναπτύσσουν εντυπωσιακά για τα δεδομένα της εποχής την έκταση των επικοινωνιών τους.
Στα υστεροελλαδικά χρόνια στην Αθήνα, δεν μεταβλήθηκαν ιδιαίτερα τα παραδοσιακά έθιμα κατοίκησης, έστω αυτά τα λίγα που γνωρίζουμε, παρά την πολιτισμική αλλαγή. Επικρατούν ίδιες μορφές διάκοσμου με τα μυκηναϊκά σπίτια, για τα οποία, όπως θα δούμε παρακάτω, υπάρχουν σαφώς περισσότερες πληροφορίες. Οι κάτοικοι της υστεροελλαδικής Αθήνας μεταχειρίζονται πολυτελή σκεύη στην κουζίνα (και όχι μόνο) και έχουν στα σπίτια τους αντικείμενα από την Αργολίδα και την Κρήτη, που τώρα ακριβώς αρχίζει να στέλνει μερικά προϊόντα της στην Αθήνα. Η έκταση του οικισμού δεν είναι σαφώς καθορισμένη, τα ευρήματα όμως φανερώνουν ότι άρχισαν να χτίζονται σπίτια και μακρύτερα, δηλαδή οι κάτοικοι δεν δημιουργούσαν μόνο ένα συγκρότημα κατοικιών, αλλά περισσότερα. Ο οικισμός, του οποίου τα περισσότερα ίχνη βρίσκονται γύρω από τη στοά του Αττάλου, γενικά παρουσιάζει πολύ μεγάλη ανάπτυξη, ο πληθυσμός εξαπλώνεται στο νότιο τμήμα και όλα μαρτυρούν τη γενική ευημερία. Όμως η κατοπινή επέκταση του οικισμού δηλώνει ότι ο οικισμός είχε πάψει πια να είναι ενιαίος και συνεχής, επειδή το διαρκώς αυξανόμενο μέγεθός του ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο. Για να προσεγγίζουμε πιο σωστά την πραγματικότητα, θα πρέπει μάλλον να υποθέσουμε ότι οι Αθηναίοι ήταν συγκεντρωμένοι κατά ομάδες ή “κατά κώμας”, όπως θα έγραφε και ο Θουκυδίδης, με τον κεντρικό πυρήνα επάνω στον βράχο και στη νότια κλιτύ. Μερικά σπίτια θα σχημάτιζαν άλλη ομάδα στα δυτικά της Ακρόπολης, άλλα στα ανατολικά του Μουσείου, άλλα κατά μήκος της δυτικής όχθης του Ιλισού και άλλα στο Ολυμπιείο. Πρέπει όμως να διευκρινίσουμε ότι η διάρθρωση αυτή δεν είχε σχέση με συγκεκριμένη κοινωνική ή οικονομική διαφοροποίηση των κατοίκων, διότι υπήρχε ποιοτική αντιστοιχία στον τρόπο οικοδόμησης των κατοικιών.
Εδώ κρίνουμε απαραίτητη μια ενδιαφέρουσα σημείωση ιστορικής αξίας: η “κατά κώμας” οργάνωση του πληθυσμού οδηγεί στον συλλογισμό ότι η λέξη Αθήναι, όπως δηλώνει η κατάληξη -ήναι, είναι πολύ πιο παλιά από τα ιστορικά χρόνια και εκφράζει πληθυντικό αριθμό. Ίσως ο πληθυντικός αναφέρεται σε αυτή τη διαίρεση και προήλθε από το σύνολο των μικρών οικισμών που στο σύνολό τους απαρτίζουν ένα συνοικισμό, όπως συμβαίνει και με τις πόλεις Μυκήναι, Θήβαι. Η διαίρεση διατηρείται και στα ιστορικά χρόνια και οι αρχαίοι συγγραφείς παραδίδουν για τη θέση παλιότερα ονόματα όπως Κεκροπίς και Ερεχθηίς.
Δημιουργούνται νέοι οικισμοί. Οι Αθηναίοι μετακινήθηκαν προς τις παραθαλάσσιες περιοχές. Οι οικισμοί που ίδρυσαν εκεί, τα σημερινά Αλυκή Βούλας, Βάρκιζα, Φάληρο, ευημερούν. Στα παλιά σπίτια έμεναν οι πιο συντηρητικοί και εξακολούθησαν να εργάζονται με τον δικό τους ρυθμό. Αραιά και σπάνια είναι τα εισαγόμενα από τη μακρινή γη Χαναάν προϊόντα, αλλά οι σχέσεις με την Κρήτη πολύ πιο τακτικές. Ο μύθος συνδέει με τραγικό τρόπο τους νέους των Αθηνών, τον Θησέα και τον Αιγέα με την Κρήτη και τον Μινώταυρο ειδικότερα, όμως δεν υπάρχει ουσιαστική μινωική επίδραση που να δικαιολογεί τη γένεση παρόμοιου μύθου.
Το βόρειο τμήμα της Αθήνας, το οποίο έχει εύκολη πρόσβαση στην Ακρόπολη, χρησιμοποιείται εντονότερα. Οι κάτοικοι κυκλοφορούν στο μονοπάτι που αργότερα γνωρίζουμε ως Περίπατο.
Μινωική Κρήτη
Οι Κρητικοί είχαν χάσει για πολλά χρόνια κάθε μνήμη νομαδικού κράτους και της κυκλικής νομαδικής καλύβας που ήταν ο αντιπροσωπευτικός τύπος κατοικιών τους. Το συμπέρασμα αυτό εξάγεται από τα ευρήματα που υπάρχουν στη διάθεσή μας: εάν όμως υποθέσουμε ότι οι λίγοι κυκλικοί τύμβοι, που χρονολογούνται από το 2700 ως το 2000 π.Χ., απηχούν τις παραδόσεις του θρησκευτικού συντηρητισμού, τότε μόνο θα μπορέσουμε να υποθέσουμε ότι τελικά δεν είχε χαθεί απόλυτα η νομαδική ζωή. Παρ’ όλο που είναι κάπως αποσυντεθειμένα, τα ευρήματα της Κνωσού δείχνουν ότι η αρχική μορφή των κατοικιών ήταν κυκλική και υπήρχε περίφραξη από βέργες που είχαν χρωματικά επιχρίσματα. Αλλά αυτό είναι απλώς μια εικασία που γίνεται επειδή οι μελέτες έχουν καταδείξει ότι η κατάσταση στην Κρήτη έμοιαζε με αυτήν της Αιγύπτου. Τα σπίτια εκεί ήταν κατά τα φαινόμενα κυκλικά, αλλά πολύ καιρό πριν από τις δυναστείες, δηλαδή γύρω στο 4700 π.Χ., οπότε και τα σχέδια με καμπύλες άρχισαν να εγκαταλείπονται και γίνεται εμφανής η προτίμηση προς το τετραγωνικό σπίτι: Άλλωστε, τα σπίτια στην Κρήτη είχαν ήδη αρχίσει να κατασκευάζονται με βάση σχεδίου το τετράγωνο.
Κατά τη μετάβαση από την Προνεολιθική εποχή στην Πρωτομινωική Περίοδο 1 ή Προανακτορική Περίοδο δεν έχουμε να σημειώσουμε σημαντικές μεταβολές στην Κρήτη. Για παράδειγμα, μια τυπική μορφή σπιτιού αποτελούνταν από δύο δωμάτια: ένα είδος αίθουσας υποδοχής, που έβλεπε έξω κι ένα εσωτερικό υπνοδωμάτιο, όπως μπορούμε να υποθέσουμε από τα ελάχιστα ίχνη κατοικιών. Εξάλλου, οι σπηλιές ακόμη εξακολουθούσαν να χρησιμεύουν ως κατοικίες.
Στην Πρωτομινωική Περίοδο 2 συνεχίζεται η σπανιότητα των ευρημάτων, με μοναδικό άξιο λόγου εύρημα το σπίτι ανατολικά του χωριού Βασιλική στο Λασίθι της Ανατολικής Κρήτης. Η ανασκαφή του έγινε από Αμερικανούς. Βρίσκεται στην κορυφή ελαιόφυτου λόφου.
Στην Πρωτομινωική Περίοδο 3 δεν έχουμε τίποτα ουσιαστικότερο να επισημάνουμε, εκτός από ευρήματα καλυβών ευτελέστερου υλικού. Οι τοίχοι ήταν πέτρινοι.
Ασφαλώς θα υπήρχαν και άλλοι τύποι κατοικιών, όπως αυτή της Μαγκασάς, της οποίας η μορφή είναι άκρως ενδιαφέρουσα. Αυτή η μορφή έχει διατηρηθεί σε οστεοφυλάκια στο ανατολικό Παλαίκαστρο ή στη νησίδα Μόχλο.
Καθώς ο πολιτισμός εξελισσόταν, και συγκεκριμένα κατά τη μετάβαση από την Πρωτομινωική στη Μεσομινωική Περίοδο, μερικοί αρχαιολόγοι υπέθεσαν ότι μια διείσδυση νέων φύλων ήταν το αίτιο απότομης ανέλιξης και ωριμότητας των εικαστικών τεχνών. Η Κρήτη ακτινοβολεί ως την Αίγυπτο, ενώ μειώνεται η επαφή με την Ανατολή.
Τα σπίτια άρχισαν να περιλαμβάνουν επιπρόσθετα δωμάτια, τα οποία και επεκτείνονταν σε μεγαλύτερης έκτασης χώρους, αρχίζοντας να θυμίζουν το συνονθύλευμα παρατιθέμενων χώρων που συνέθεταν τον λαβύρινθο του Μινώταυρου (επί παραδείγματι, η αγροτική έπαυλη στο Βαθύπετρο). Καθώς με τέτοια περίπλοκα σχέδια ήταν αδύνατον να μπαίνει στο σπίτι φυσικό φως από παντού, χρησιμοποιήθηκαν οι κεντρικές αυλές και επιπρόσθετες πηγές φωτός. Η σχετική τάση ήταν να κατασκευάζονται πλατιές αλλά όχι βαθιές μονάδες χώρου με δύο ή περισσότερες πόρτες. Στα πιο απαιτητικά σπίτια (παραδείγματα πλούσιων σπιτιών ανιχνεύονται στα Γουρνιά ή στο Παλαίκαστρο) ακόμη και το 2000 π.Χ. ξύλινοι κίονες επέτρεπαν τη διάνοιξη δωματίων με μεγαλύτερο βάθος σε όλους του ορόφους εκτός από το ισόγειο. Είναι αυτονόητο ότι αυτές οι περιπεπλεγμένες και ακανόνιστες διατάξεις μπορούσαν να εφαρμοστούν επειδή οι στέγες ήταν επίπεδες. Μερικά από αυτά τα σπίτια διέθεταν και εσωτερικά κλιμακοστάσια. Στις πόλεις, όπου οι χώροι ήταν κάπως πιο περιορισμένοι, τα σπίτια ήταν ισοϋψή. Τα πλακίδια από φαγεντιανή που βρέθηκαν στην Κνωσό ανήκουν σε σπίτια διώροφα ή ακόμη και τριώροφα, με επίπεδο δώμα, χτισμένα πριν από το 1700 π.Χ. που έγινε η μεγάλη καταστροφή. Τα ισόγεια ήταν άδεια και διέθεταν μία ή δύο πόρτες συμμετρικά τοποθετημένες. Παράθυρα είχαν όλοι οι όροφοι εκτός από το ισόγειο. Εκτός από την Κρήτη, τέτοια σπίτια, με τις κατά τόπους διαφοροποιήσεις, έχουν βρεθεί στην Κόρινθο, στον Ορχομενό, στην Ολυμπία, στο Λιανοκλάδι, στο Ναύπλιο, στα Σπάτα, στην Αθήνα κοντά στον Άρειο Πάγο και κοντά στην Αρχαία Αγορά, καθώς και στη Μυτιλήνη, στη Μήλο, στην Πάρο και στην Αμοργό.
Για την Κνωσό, καθώς και τη Φαιστό και τα Μάλια, πρέπει να σημειώσουμε ότι υπήρχαν κοντά στα ανάκτορα επαύλεις οι οποίες ήταν εξαρτημένες από τον ανακτορικό πυρήνα και χρησίμευαν ως κατοικίες των προσώπων που είχαν υπηρεσία στα ανάκτορα ή ήταν ανώτεροι στρατιωτικοί, ιερείς ή διοικητικοί υπάλληλοι. Για τα σπίτια κοντά στα Μάλια έχουμε σχέδια, τα οποία είναι μάλλον φανταστικά. Άλλες αγρεπαύλεις ή κατοικίες πλουσίων, που αποτελούσαν το διοικητικό σώμα της μινωικής κοινωνίας, βρίσκονται κατά κανόνα μόνο στην ύπαιθρο. Μερικές από αυτές είναι πολύ αξιόλογες.
Η έπαυλη που ανέδειξαν οι ανασκαφές ανατολικά του Ηρακλείου, όχι μακριά από την πόλη, στην Αμνισό, φαίνεται ότι βρισκόταν σε σπουδαίο σημείο, επειδή εκεί κοντά θα πρέπει να υπήρχε ολόκληρη πόλη. Αυτός ο ισχυρισμός είναι μάλλον σωστός, διότι η Αμνισός ήταν το επίνειο της Κνωσού, στις εκβολές του Καιράτου ποταμού. Προχωρώντας από την είσοδο προς το εσωτερικό σε έναν διάδρομο σε σχήμα S, μπαίνουμε σε έναν μικρό χώρο που θα ήταν θυρωρείο ή φυλάκιο. Δίπλα στο δωμάτιο αυτό ήταν το μαγειρείο. Βγαίνοντας από εκεί στις πλακόστρωτες αυλές, μπαίνουμε στον κύριο χώρο του σπιτιού μέσω του πολυθύρου. Το πολύθυρο είναι χαρακτηριστικό σημείο της μινωικής αρχιτεκτονικής. Αποτελείται από την παράπλευρη παράθεση ίσων ανοιγμάτων, χωριζομένων με ιδιότυπη κάτοψη πεσσών, μορφής διπλού Τ. Με το πολύθυρο επιτυγχάνεται ο φωτισμός και ο αερισμός του εσωτερικού. Στο κοίλωμα των πεσσών αναδιπλώνονται τα φύλλα της πόρτας, που μπορούν να κλείσουν κατά περιστάσεις, π.χ. όταν έχει κρύο. Υπήρχαν κι άλλοι χώροι προς δυσμάς του εξετασθέντος τμήματος, οι οποίοι θα ήταν ποικίλων χρήσεων.
Μία άλλη τέτοια έπαυλη βρίσκεται στη θέση Νίρου Χάνι ή Κοκκίνη Χάνι, αλλιώς Αρμυλίδες, προς τα ανατολικά, σχεδόν επί της εθηνικής οδού προς τον Άγιο Νικόλαο. Πολύ νωρίς ο Κρητικός αρχιτέκτονας αντιλήφθηκε ότι η εφαρμογή της ορθής γωνίας είχε σοβαρά πλεονεκτήματα έναντι κάθε άλλης, γιατί οι χώροι έπαυαν να έχουν μορφολογικές ασάφειες. Αυτό αναμφίβολα προέρχεται από την έμφυτη στον άνθρωπο ύπαρξη της έννοιας της γεωμετρίας. Η ευθύγραμμη τοιχοποιία εκτελείται σύντομα και με μεγάλη ευχέρεια. Απόκλιση από την ευθεία δικαιολογείται όταν αδήριτες τοπογραφικές ανάγκες την επιβάλλουν. Το φαινόμενο της απόκλισης είναι σύνηθες και πασιφανές στις λαϊκές κατασκευές της περιοχής, αλλά και σε περιόδους τέχνης όπου η τήρηση απόλυτης κανονικότητας δεν υπερέβαινε ορισμένα χαμηλά και πολύ ελαστικά όρια, σύμφωνα με άλλες γενικότερες και βαθύτερης σημασίας κοσμοθεωρίες. Έτσι, στο Νίρου Χάνι επαναλαμβάνονται αυτά τα στοιχεία, οι κλίμακες, οι χώροι υποδοχής, οι αποθήκες με τους πίθους κ.λπ., σε μια φαινομενική αταξία. Σε ένα από τα δωμάτια υπάρχει ένα χτιστό θρανίο. Σε δωμάτια ιδιαίτερης σημασίας, το δάπεδο γίνεται πλουσιότερο, αποτελούμενο από πλακόστρωση γυψολίθων. Τα σχέδια είναι απλά γεωμετρικά και η διακοσμητική των υλικών διαφοροποιείται. Σε άλλο χώρο, ορθομαρμάρωση καλύπτει την κοινή λιθοδομή. Η γενική κατασκευή των τοίχων είναι απο αργολιθοδομή που καλύπτεται από κονίαμα.
Κλείνοντας, αναφερόμαστε στο συγκρότημα κατοικιών της Τυλίσου, μινωικής πόλης δυτικά του Ηρακλείου. Οι χώροι παρατίθενται και δεν συντίθενται. Καθένας συγκολλάται στον προηγούμενο χωρίς έλλογη λειτουργικότητα. Ως ένα σημείο, η παραθετική συνάρτηση προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στη μελέτη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, η οποία αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα, με νοοτροπία επίλυσής τους προσεγγίζουσα τη μινωική. Ιδιαίτερα, παρατηρούμε ότι στο εσωτερικό των σπιτιών της Τυλίσου διατάσσονται κατά τις ανάγκες οι αυλές ή οι φωταγωγοί, παρέχοντας το απαραίτητο φως και τον αέρα στους πολύ σημαντικούς παράπλευρους χώρους, τα λεγόμενα κατά πρωθύστερο σχήμα στον Όμηρο “μέγαρα”, δηλαδή τις αίθουσες όπου διέμενε ο κύριος του σπιτιού και τις αίθουσες επισκέψεων. Απαραίτητοι χώροι ήταν οι αποθήκες. Βορειοανατολικά, υπήρχε μια κυκλική δεξαμενή που συνέλεγε όμβρια ύδατα, καθώς και τα ύδατα που μεταφέρονταν από τα υδραγωγεία και από την πηγή του Αγίου Μάμαντος, όπως την ξέρουμε σήμερα. Οι πλακοστρώσεις των διαδρόμων και των αυλών ήταν από ψηφιδωτό με ευρείς αρμούς, φτιαγμένο με κόκκινο γύψινο κονίαμα.
Μυκήνες
Πιθανότατα μια εισβολή από την κεντρική ελλαδική περιοχή ήταν η αιτία που ώθησε στην κατάρρευση του μινωικού πολιτισμού πριν από το 1400 π.Χ. και τελικά στη μυκηναϊκή επικράτηση, αφού όλο το Αιγαίο περιήλθε στη μυκηναϊκή κυριαρχία. Ο σχεδόν ενιαίος μυκηναϊκός πολιτισμός, πέρα από τις κατά τόπους μορφολογικές διαφοροποιήσεις, επικάλυψε τους προκατόχους του στην Κρήτη και στα υπόλοιπα νησιά. Ύστερα, οι άποικοι τον εισήγαγαν στις ακτές της Μικράς Ασίας και στην Κύπρο. Δυστυχώς, μια καταστροφή το 1260 π.Χ. εσήμανε και το τέλος της ευημερίας. Οι Μυκήνες, παρ’ όλο που υπέστησαν ασυνήθιστα σοβαρές ζημιές, παραμένουν στα ίδια αξιολογικά επίπεδα με άλλες πόλεις που συγκέντρωναν στους κόλπους τους εξουσία.
Η μυκηναϊκή αρχιτεκτονική των τριών τελευταίων αιώνων της εποχής του χαλκού έχει να παρουσιάσει εξαιρετική αντίθεση με όλα τα άλλα είδη στην κυρίως Ελλάδα και η διαφοροποίηση αυτή την καθιστά μεγαλειώδη.
Τα σπίτια της Ύστερης Ελλαδικής Περιόδου 1 και της Ύστερης Ελλαδικής Περιόδου 2, όπως έδειξαν οι σχετικές ανασκαφές, οικοδομήθηκαν με τις ίδιες αρχές όπως τα σπίτια των μεσοελλαδικών χρόνων. Οι φυσικές ανοιχτές τοποθεσίες ήταν αρκετά αναπεπταμένες ώστε να περικλείουν είτε πολλά σπίτια είτε ένα μεγάλο ανάκτορο. Σίγουρα όμως άλλος χώρος προοριζόταν για να περιλαμβάνει τις κατοικίες, άλλος την αγορά, άλλος τις βιοτεχνίες. Κάθε χώρος είχε τον ακριβή προσδιορισμό του.
Η έρευνα αποκάλυψε ότι το εσωτερικό του σπιτιού των μεγάλων μυκηναϊκών κέντρων είχε μεγάλες επιρροές από τη μινωική αρχιτεκτονική κατοικίας. Κάτι τέτοιο παρατηρήθηκε κυρίως στην Ύστερη Ελλαδική Περίοδο 1 και στην Ύστερη Ελλαδική Περίοδο 2, αλλά κορυφώθηκε μετά την κατάρρευση του μινωικού πολιτισμού: μοιάζει δηλαδή η μυκηναϊκή αρχιτεκτονική να αποτίει φόρο τιμής στον προηγούμενο μεγάλο αυτόν πολιτισμό. Οι καλλιτέχνες θα πρέπει να είχαν έρθει από την Κρήτη μετά την κατάρρευση, για να δημιουργήσουν με μινωική τεχνική, αλλά μυκηναϊκή αισθητική. Το υλικό ήταν συνήθως πλίνθοι που είχαν ξεραθεί στον ήλιο πάνω σε βάση χαλικιών που τα είχαν κολλήσει σε πηλό. Ένα πλαίσιο κάθετων και οριζόντιων δοκών ενίσχυαν τους τοίχους. Για το ισόγειο και για τα δωμάτια που προορίζονταν μόνο για ενδοοικογενειακή χρήση, όχι δηλαδή για επισκέψεις ή επίσημες εκδηλώσεις, η επιφάνεια των τοίχων προστατευόταν με κάποια μονωτική επάλειψη, συνήθως από αργιλλόχωμα ενισχυμένο με άχυρο. Στα επίσημα δωμάτια, χρησιμοποιούσαν άσβεστοκονίαμα και διακοσμούσαν τους τοίχους με τοιχογραφίες. Οπουδήποτε είχε χρησιμοποιηθεί ξύλο, ήταν γυμνό, δηλαδή, χωρίς επιπλέον υλικό για επικάλυψη. Τα δάπεδα ήταν συνήθως από ασβεστοκονίαμα και μερικές φορές ζωγραφισμένα. Τα παράθυρα ήταν μικρά. Οι πόρτες ήταν ξύλινες και δίφυλλες. Ξύλινοι και λίθινοι κίονες υποβάσταζαν τις πάντοτε επίπεδες στέγες. Το λουτρό ήταν από πηλό. Υπήρχαν θρανία στις αίθουσες αναμονής και στους εξώστες, καθώς και μαγκάλια που έκαιγαν ξυλάνθρακα στην κουζίνα ή στην εστία. Η αίθουσα αναμονής και η εστία είναι μάλλον τα αντιπροσωπευτικότερα σημεία του σπιτιού. Τα περισσότερα καλλιτεχνικά χαραστηριστικά βάσει των οποίων έχουν δημιουργηθεί είναι μινωικά. Υπάρχει, εντούτοις, ένα χαρακτηριστικό που κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από τη Συρία ή τη Μικρά Ασία, και αυτό είναι η χρήση τεράστιων ογκόλιθων στα κατώφλια των κύριων διαδρόμων (αν και δείγματα τέτοιου είδους γνωρίζουμε ότι εκτός από τη Συρία και τη Μικρά Ασία έχουν βραθεί και σε περιοχές της Κρήτης όπως τα Μάλια και η Φαιστός). Πάνω στους ογκόλιθους υπήρχαν ξύλινες στρόφιγγες επικαλυμμένες με φύλλα χαλκού. Με τις στρόφιγγες αυτές άνοιγαν οι πόρτες.
Αρκετές πληροφορίες διαθέτουμε και για τα σπίτια της Υστεροελλαδικής Περιόδου 3. Οι φτωχοί εξακολούθησαν να ζουν σε καλύβες με ένα ή δύο δωμάτια, χτισμένα συνήθως με πλίνθους που είχαν ξεραθεί στον ήλιο. Οι ανασκαφές όμως έφεραν στο φως και πολλά μεγαλύτερα σπίτια. Για το χτίσιμό τους, χρησιμοποιούσαν τις ίδιες πλίνθους, που ήταν εύχρηστες και φτηνές. Πάντως, τα μεγαλύτερα σπίτια και οι επαύλεις ανήκαν στους διαδόχους και κληρονόμους των βασιλικών οικογενειών.
Για την παρεμπόδιση της εισροής καπνού από το περιβάλλον μέσα στο σπίτι, υπάρχει η θεωρία ότι τα θολωτά σπίτια με αψίδα θα πρέπει να είχαν έναν κενό χώρο προς την άκρη του θόλου που να κρατούσε τον καπνό προς τα έξω και επομένως να πρστατευόταν τουλάχιστον το ισόγειο. Η εστία καταλάμβανε κεντρική θέση στο σπίτι και την περιτριγύριζαν κίονες. Οι κίονες προσέδιδαν ιερότητα στον χώρο. Ο διάκοσμος ήταν απόλυτα επηρεασμένος από την κρητική τέχνη. Βέβαια, τα κρητικά σπίτια δεν είχαν εστίες, οι οποίες είναι το σήμα κατατεθέν για κάθε μυκηναϊκό σπίτι.
Ένα άλλο τυπικό χαραστηριστικό αυτών των σπιτιών για το οποίο έχουμε κάποια στοιχεία είναι η αίθουσα αναμονής. Η αίθουσα αυτή ήταν κατασκευή της οποίας η σύλληψη ήταν κυρίως μινωικής ή μικρασιατικής τέχνης. Η πιθανότερη εκδοχή είναι η πρώτη. Στο σημείο αυτό, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι στα περισσότερα σπίτια των χρόνων που ακολούθησαν έπαψε να υπάρχει αυτό το δωμάτιο.
Το “Σπίτι με τις κεκλιμένες διόδους” και το “Νότιο Σπίτι”, όπως ονομάστηκαν δύο συγκεκριμένα σπίτια που ανέδειξαν οι ανασκαφές στις Μυκήνες, πρέπει να ανήκαν σε άτομα της μεσαίας τάξης. Και στα δύο υπήρχε ένα δωμάτιο με πολλά λατρευτικά αντικείμενα. Τα δωμάτια αυτά λειτουργούσαν ως δημόσια ιεροφυλάκια και διέθεταν επίσης βωμό. Εκεί διεξάγονταν και ορισμένες λατρευτικές τελετές. Και τα δύο σπίτια χωρίζονταν σε τέσσερα τμήματα με διασταυρούμενους περίπου στο κέντρο της κατοικίας τοίχους. Ένας ανοιχτός εξώστης καταλάμβανε περίπου τη μισή πρόσοψη κάθε σπιτιού. Υπήρχαν διάδρομοι που κατέληγαν σε πόρτα και στο μπροστινό και στο πίσω του εξώστη, αλλά το δωμάτιο στην πίσω πλευρά ήταν ούτως ή άλλως ασήμαντο, ενώ το μπροστινό μέρος ήταν ένα είδος αίθουσας αναμονής επισκεπτών, σχεδιασμένη με αρχιτεκτονική που προσιδίαζε σε τεχνική μεγάρου. Αυτά τα σχέδια μάλλον ήταν κυκλαδικής προέλευσης, αφού οι Κυκλάδες είχαν προηγουμένως επηρεαστεί από την τέχνη της μινωικής Κρήτης. Σε ένα άλλο σπίτι, το “Σπίτι με τα Είδωλα”, βρέθηκε ένα ακανόνιστα διατεταγμένο ιεροφυλάκιο, το οποίο αναγνωρίστηκε από τη ζωγραφική που το διακοσμούσε και από τα πήλινα γλυπτά που ανακαλύφθηκαν στον χώρο. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτού του είδους τα ιεροφυλάκια βρίσκονταν συνήθως στα οχυρωμένα παλάτια των Μυκηνών, σαν ένα επιπλέον μέτρο ισχυροποίησης του άβατου χαρακτήρα των παλατιών, προστασίας της ιερότητας των ναϋδρίων ως αυτόνομων θρησκευτικών χώρων και διασφάλισης της τάξης και της ηρεμίας των ενοίκων.
Ο Όμηρος αποδεικνύει την ιστορική αλήθεια
για τα μυκηναϊκά σπίτια
Οι κατοικίες ήταν κατεστραμμένες για εκατό χρόνια, δηλαδή από τον δωδέκατο ως τον ενδέκατο αιώνα π.Χ., με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί να μετακινηθούν στα αναπτύγματα που γνωρίζουμε ως πόλεις-κράτη. Τα ομηρικά έπη διατήρησαν εκπληκτικά ένα διάσπαρτο αρχείο της μυκηναϊκής ζωής. Το αρχείο αυτό είναι εντυπωσιακά ακριβές, ειδικά οι αρχιτεκτονικές περιγραφές, σύμφωνα και με τις πραγματικές επιστημονικές ανακαλύψεις της ιστορίας για την εποχή αυτή. Κατά τα φαινόμενα, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο Όμηρος ενσωμάτωσε στο έργο του το πληροφοριακό υλικό από τραγούδια των χρόνων ανάμεσα στην εποχή του χαλκού και του σιδήρου, κυρίως πιο κοντά στην πρώτη. Βέβαια, είναι αυτονόητο ότι οι απτές υλικές αποδείξεις είναι ελάχιστες, αλλά η διασταύρωση των στοιχείων του Ομήρου με αυτά των τραγουδιών και άλλων γραπτών μνημείων της εποχής δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών. Άλλωστε, τα γραπτά μνημεία αποτελούν περίτρανη απόδειξη ιστορικών πραγματικοτήτων. Η λέξη “οίκος” εμφανίζεται στον Όμηρο πρώτη φορά στην Οδύσσεια, και συγκεκριμένα στον 18ο στίχο της ιθ’ ραψωδίας. Σε επιπλώσεις, ο Όμηρος αναφέρει χρήση γυαλισμένου ξύλου. Λέει ότι τα λουτρά βρίσκονταν πάντα στο ισόγειο και οι γυναικωνίτες πάντα σε πάνω όροφο. Οι γυναικωνίτες διέθεταν δική τους εστία. Στο δώμα των σπιτιών άφηναν τα φαγητά για να ζεσταθούν με τον ήλιο. Το πολύτιμο γαλάζιο υλικό που λέει ο Όμηρος ότι ακτινοβολούσε πρέπει να ήταν ένα είδος εφυάλωσης. Το υλικό αυτό έδινε λάμψη στις χαραγμένες παραστάσεις των διαζωμάτων και των ζωφόρων. Οι τοίχοι μερικές φορές καλύπτονταν με χρυσάφι ή ασήμι ή χαλκό: ο ποιητής δεν υπερέβαλλε όταν έγραφε ότι “λαμποκοπούσαν σαν τον ήλιο και το φεγγάρι”.


Πως ήταν κατασκευασμένη η Αρχαία Ελληνική Οικία

Ή Εκκλησία του δήμου

 


Ή Εκκλησία του δήμου ήταν το σώμα που στα πλαίσια της νέας δημοκρατίας έγινε κυρίαρχο, έχοντας σπουδαιότατες δικαιοδοσίες. Στην Εκκλησία έπαιρναν μέρος όλοι οι Αθηναίοι που είχαν πλήρη δικαιώματα, ήταν δηλαδή και οι δύο γονείς τους πολίτες Αθηναίοι, από το 451 Π.Χ. εφαρμόσθηκε αυτός ο όρος με ειδικό νόμο του Περικλέους. Αποκλείονταν από τη συνέλευση του δήμου όσοι είχαν κηρυχθεί «άτιμοι», είχαν χάσει δηλαδή τα πολιτικά τους δικαιώματα. Κάθε πολίτης είχε τη δυνατότητα να μετέχει στις συνεδρίες, από το εικοστό έτος της ηλικίας του, οπότε είχαν λήξει οι διετείς στρατιωτικές του υποχρεώσεις και περιλαμβανόταν στον «εκκλησιαστικό πίνακα».

Ή Εκκλησία ψήφιζε τους νέους νόμους, αφού της είχε υποβληθεί προηγουμένως το σχετικό «προ βούλευμα» από τη Βουλή των πεντακοσίων. Εξέλεγε ορισμένους από τους αιρετούς ή κληρωτούς άρχοντες και ασκούσε τον έλεγχο της διοικήσεως. Επέβαλε την ποινή του θανάτου ή της εξορίας ή και δήμευση περιουσίας, σε ορισμένες περιπτώσεις. Στα έργα των ιστορικών του 5oυ αι. γίνεται λόγος συχνά για τις αρμοδιότητες της Εκκλησίας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής.

Ή Εκκλησία αποφάσιζε για τη σύναψη ειρήνης ή την κήρυξη πολέμου. Στη δική της εξουσία ήταν να κλίση συμμαχία με οποιαδήποτε πόλη ή ξένο κράτος και νά ορίσει τους αντιπροσώπους της ‘Αθήνας που θα έδιναν τους καθιερωμένους όρκους, κατά την υπογραφή της συμμαχίας. Δεχόταν τους πρέσβεις ή τους κήρυκες άλλων πόλεων, μετά την «επίδοση των διαπιστευτηρίων» τους στη Βουλή, για να ακουστή από τον δήμο ο σκοπός της Αποστόλης τους. Δεχόταν επίσης και τους απεσταλμένους κρατών ή ξένους ιδιώτες που επρόκειτο ή πόλη να τίμηση ιδιαίτερα για μεγάλες υπηρεσίες που της είχαν προσφέρει. Με ψηφοφορία εξέλεγε τους πρέσβεις του αθηναϊκού κράτους και τους έδινε οδηγίες σχετικά με τις ενέργειες που είχαν να κάμουν. Σε εκείνη υπέβαλλαν αυτοί τις αναφορές τους για τις πράξεις τους, όταν επέστρεφαν στην Αθήνα, ώστε να έχει ή Εκκλησία τη δυνατότητα να κρίνει για την επιτυχία της Αποστόλης τους.


Σε πολεμικές περιόδους, ή Εκκλησία αποφάσιζε για τον αριθμό των πολιτών που θα επιστρατεύονταν είτε στον στόλο είτε στο πεζικό, όπως και για τον αριθμό των μετοίκων ή των δούλων που ήταν ανάγκη να πλαισιώσουν τους Αθηναίους πολίτες στις επιχειρήσεις. Υποδείκνυε, ακόμη, τους στρατηγούς που θα είχαν την αρχηγία των δυνάμεων της πόλεως και τους έδινε οδηγίες σχετικά με πολεμικές επιχειρήσεις, χαράσσοντας και τη γραμμή που θα τηρούσαν στον πόλεμο. Στην Εκκλησία παραπέμπονταν οι στρατηγοί που είχαν ηττηθεί, ακόμη και οι νικητές, σε περίπτωση που δεν είχαν τηρήσει τα «νόμιμα». Ή Εκκλησία έκανε την εκλογή των στρατηγών και όλων των άλλων πολεμικών αρχών «καθ’ ό,τι αν τω δήμω δοκό», γράφει ο Αριστοτέλης.

Ασκούσε και οικονομικές αρμοδιότητες: είχε δηλαδή τον κύριο λόγο για τον προσδιορισμό των εξόδων του πολέμου, άλλο. και της Αποστόλης πρεσβειών ή της κατασκευής δημοσίων κτιρίων. Στη δικαιοδοσία της υπαγόταν ή ψήφιση νόμων οικονομικού περιεχομένου, σχετικών με το νόμισμα, τα μέτρα και τα σταθμά, καθώς και τα τελωνεία.


Ή Εκκλησία συνερχόταν σε τέσσερις τακτικές συνεδριάσεις στη διάρκεια κάθε «πρυτανείας» - επομένως, στο διάστημα του έτους, συνεδρίαζε κανονικά σαράντα φορές. Ή πρώτη από τις τέσσερις συνεδρίες κάθε πρυτανείας λεγόταν «κυρία Εκκλησία» και είχε καθορισμένα θέματα. Σ’ αυτήν γινόταν ή «επιχειροτονία», η ψηφοφορία δηλαδή για την κρίση της χρηστής διοικήσεως των αρχόντων. Σ’ αυτή την «κυρία» Εκκλησία λαμβάνονταν αποφάσεις για την προμήθεια σίτου τον 4ο αι., όπως φαίνεται από την «Αθηναίων Πολιτεία» του Αριστοτέλους. Τον 5ο αι. ήταν τόσο ελεύθερες οι κινήσεις του αθηναϊκού στόλου, ώστε ο επισιτισμός της πόλεως δεν αποτελούσε πρόβλημα σε πολεμικές όμως περιόδους, γινόταν από τους Αθηναίους ειδικός έλεγχος για την εξαγωγή σίτου από τον Πόντο. Κάθε σύμμαχος-πόλη, για να προμηθευθεί σίτο κατευθείαν από τον Πόντο, έπρεπε να πάρει ειδική άδεια από την Εκκλησία του δήμου της Αθηνάς.


Στην εξουσία της άνηκε ακόμη η λήψη διαφόρων μέτρων σχετίσαμε την άμυνα στα σύνορα του κράτους η για θέματα που σχετίζονταν με το ναυτικό. Επίσης, στην πρώτη συνεδρία κάθε πρυτανείας, και μόνο αν υπήρχε απαρτία (έξη χιλιάδες πολίτες ήταν απαραίτητοι), έπαιρναν απόφαση για την πολιτογράφηση ενός ατόμου, ξένου η κατοίκου της Αθήνας, με αιτιολογικό τις σπουδαιότατες υπηρεσίες που είχε προσφέρει στην πόλη. Οποίος πολίτης ήθελε, στην ίδια «κυρία Εκκλησία», είχε τη δυνατότητα να υποβάλει «εισαγγελία», καταγγελία δηλαδή για εσχάτη προδοσία. Στην πρώτη συνεδρία της έκτης πρυτανείας, τα μέλη της Εκκλησίας αποφάσιζαν αν έπρεπε να γίνει οστρακοφορία εκείνο τον χρόνο (και σ’ αυτή την περίπτωση χρειάζονταν έξη χιλιάδες ψήφοι). Έπρεπε ακόμη να αποφασίσουν αν θα λαμβάνονταν υπ’ όψη κατηγορίες που είχαν ήδη, υποβληθεί για συκοφαντία.
Ούτε η «κυρία Εκκλησία», ούτε οι υπόλοιπες τρεις (οι «νόμιμες») γίνονταν σε καθορισμένες ημερομηνίες. Από ένα λόγο του Δημοσθένους συμπεραίνεται ότι στον 4ο αι. τουλάχιστον, δύο συνεδρίες μόνο, στη διάρκεια του χρόνου, ήταν προκαθορισμένες :


της 11ης του μηνός Έκατομβαιωνος και της 21ης Ελαφηβολιώνος, ύστερα από το τέλος της εορτής των μεγάλων Διονυσίων. Από τις τρεις «νόμιμες» συνεδρίες, η μία λεγόταν η«ταίς ίκετηρίαις». Είχε δικαίωμα σ’ αυτήν ο κάθε πολίτης να ζήτηση την «άδεια», βεβαίωση ατιμωρησίας δηλαδή, για να μιλήσει προς τον δήμο για ιδιωτικές ή δημόσιες υποθέσεις που ήταν αντίθετες σε νόμο που υπήρχε, ή για κρίση που είχε ήδη γίνει στην Εκκλησία. Στις δύο υπόλοιπες τακτικές συνεδρίες κάθε πρυτανείας συζητούσαν υποθέσεις θρησκευτικού χαρακτήρας, τρεις για εξωτερικές υποθέσεις και τρεις σχετικές με τη διοίκηση ή με άλλα θέματα.
Υπήρχε δυνατότης, εκτός από τις τακτικές, να γίνουν και έκτακτες συνεδρίες (οι «σύγκλητοι») σε δύο περιπτώσεις: ή όταν δεν είχε τελειώσει η συζήτηση για κάποια υπόθεση ή όταν υπήρχε επείγουσα ανάγκη.
Οι εργασίες της Εκκλησίας άρχιζαν νωρίς το πρωί και τελείωναν με τη δύση του ηλίου. Τον 5ο αι. συνεδρίαζε στην Αγορά (όταν χρειαζόταν «δήμος πληθύων», δηλαδή παρουσία 16.000 πολιτών), ή στην Πνύκα, όπου υπήρχε και βωμός του Αγοραίου Διός, ή στο θέατρο του Διονύσου.

Αρμόδιος για τη σύγκλησή της, όπως και για τον καταρτισμό της ημερησίας διατάξεως – έπρεπε να είναι έτοιμη τέσσερις ημέρες πριν από τη σύγκληση της Εκκλησίας – ήταν ο«επιστάτης των πρυτάνεων» που προήδρευε και στη συνεδρία. Τον βοηθούσαν ένας κήρυξ και ο «γραμματεύς της Βουλής». Οι πρυτάνεις κάθονταν εμπρός, στην πρώτη σειρά, και φρόντιζαν για τη διατήρηση της τάξεως με τη βοήθεια σώματος από Σκυθές τοξότες. Στη διαδικασία της συνελεύσεως βοηθούσαν τους πρυτάνεις και οι τριάντα «συλλογείς» (μια επιτροπή από μέλη της Βουλής). Αν ένας στρατηγός ή άλλoς ανώτατος άρχων το ζητούσε από τον «επιστάτη των πρυτάνεων», έπρεπε να συνεδριάσει η Εκκλησία, στις περιπτώσεις που εκκρεμούσε θέμα ζωτικό για την πόλη και έπρεπε να λυθεί επειγόντως.
Από την «Αθηναίων Πολιτεία» του Αριστοτέλους φαίνεται ότι η διαδικασία στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας διαμορφώθηκε διαφορετικά.

Το 378/7 π.χ. τον παλαιό ρόλο των πρυτάνεων στις συνεδριάσεις τον ανέλαβαν οι «πρόεδροι». Όταν οι πρυτάνεις συγκέντρωναν τον δήμο, ο επιστάτης των πρυτάνεων κλήρωνε εννέα προέδρους, έναν από κάθε φυλή εκτός από την πρυτανεύουσα, και από τους προέδρους έβγαζε με κλήρο πάλι έναν άλλο επιστάτη και τους παρέδιδε την ημερησία διάταξη. Ύστερα από αυτό, επέβλεπαν (όλοι αυτοί) την τάξη (στην πορεία) της συνεδρίας και παρουσίαζαν τα θέματα που επρόκειτο να συζητηθούν, ή ρύθμιζαν άλλα ζητήματα και αποφάσιζαν για τη λήξη της συνεδρίας. Επιστάτης των προέδρων μόνο μια φορά τον χρόνο ήταν δυνατόν να γίνει κανείς, μπορούσε όμως να είναι πρόεδρος μια φορά σε κάθε πρυτανεία», πληροφορεί ο Αριστοτέλης.

Πριν αρχίσει η συζήτηση των θεμάτων, γινόταν θυσία και προσευχή και ειδικοί υπάλληλοι, με το αίμα των χοίρων που θυσιάζονταν, σχημάτιζαν γύρω από τους παρευρισκομένους έναν ιερό κύκλο, ενώ ο κήρυξ επαναλάμβανε δυνατά την προσευχή προς τους θεούς, που ο γραμματεύς απήγγελλε, ώστε να ευλογήσουν οι θεοί τους πολίτες, για να πάρουν σωστές αποφάσεις. Σε λόγους ορισμένων ρητόρων αναφέρεται ότι εκφραζόταν και «άρα» εναντίον εκείνων που θα επιχειρούσαν να παρασύρουν τον δήμο σε εσφαλμένες αποφάσεις, θα αποκάλυπταν μυστικά στον εχθρό, θα επιδίωκαν συνεννόηση με τους Πέρσες ή θα πρότειναν απερίσκεπτα αλλαγή νόμου ή ψηφίσματος.

Ύστερα, σύμφωνα με τη σειρά της ημερησίας διατάξεως, διάβαζε ο κήρυξ τα «προ βουλεύματα» της Βουλής, για τα θέματα που επρόκειτο να συζητηθούν. Οι νόμοι όριζαν να μη συζητείται «μη δεν απροβούλευτον» από την Εκκλησία, ώστε να υπάρχει η ασφάλεια για τον δήμο πως η Βουλή είχε ήδη ελέγξει και κρίνει σε πρώτη φάση τα θέματα.

Ή Βουλή των πεντακοσίων δεν είχε δικαίωμα να αρνηθεί να υποβάλει προβούλευμα για ζητήματα που δεν συμφωνούσε. Αναλύοντας στις αναφορές της προς την Εκκλησία πως ακριβώς είχε το ζήτημα, άφηνε στον δήμο το δικαίωμα να αποφασίσει προσθέτοντας τη φράση: «ό,τι αν αυτώ δοκει άριστον είναι». Μετά την ανάγνωση κάθε προβουλεύματος, ακολουθούσε η συζήτηση για το θέμα. Ή έγκριση γινόταν με ανάταση των χεριών.


Αφού ο επιστάτης επιβεβαίωνε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας, το ανακοίνωνε στην Εκκλησία. Κάθε πολίτης είχε δικαίωμα να ζητήσει τον λόγο, για να κάμει παρατηρήσεις (για να είναι απαραβίαστος ο ομιλητής φορούσε στο κεφάλι του στεφάνι από μυρτιά, όπως φαίνεται από την Αττική κωμωδία). Στον 5ο αι. όμως παρενέβαιναν κυρίως και προέβαλλαν τις απόψεις τους οι αρχηγοί ή τα στελέχη των κομμάτων. Πάντως, εκείνος που θα πρότεινε οτιδήποτε, έπρεπε να έχει συνείδηση της ευθύνης του και να προσέχει πολύ τις εισηγήσεις του, εφόσον μπορούσε με τους λόγους του να παρασύρει τον δήμο. Γι’ αυτό στα ψηφίσματα γινόταν μνεία του ονόματος εκείνου που είχε κάμει την πρόταση για το θέμα («ο τάδε είπεν»), όπότε ήταν δυνατόν, αργότερα, αν η εισήγησή του δεν ήταν σωστή, να τιμωρηθεί. Όμως ακόμη και αν είχε αποφασισθεί ένα ζήτημα και ο δήμος άλλαζε γνώμη, σύμφωνα με πληροφορία του Θουκυδίδου, είχε τη δυνατότητα ο «επιστάτης των πρυτάνεων», με δική του πρωτοβουλία ή ύστερα από αίτηση άλλου βουλευτού ή οποιουδήποτε πολίτη, να ζητήσει επανάληψη της συζητήσεως σε προσεχή συνεδρία.
Επιτροπές της Εκκλησίας φρόντιζαν για την εκλογή των αιρετών ή των κληρωτών αρχόντων. Οι διάφοροι άρχοντες, ανώτεροι ή κατώτεροι, έπρεπε να είναι απόλυτα αρεστοί στον δήμο. Στην πρώτη συνεδρία της Εκκλησίας, σε κάθε πρυτανεία, οι άρχοντες λογοδοτούσαν στον κυρίαρχο δήμο για τις ενέργειές τους και ήταν απαραίτητο να τους δοθεί ψήφος εμπιστοσύνης διαφορετικά απολύονταν από το αξίωμα και παραπέμπονταν στα δικαστήρια, για να κριθεί ο βαθμός της ένοχής τους και να τους επιβληθεί η ανάλογη τιμωρία.

Ή Εκκλησία του δήμου, όπως είναι φυσικό, με την παντοδυναμία που απέκτησε, μετά το 462 π.χ., έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στα θέματα που αφορούσαν τις σχέσεις αθηναϊκού κράτους και πόλεων της συμμαχίας. Αρχικά, η εξουσία της περιοριζόταν ίσως στη λήψη αποφάσεων για τα μέτρα που λαμβάνονταν για τις πόλεις που αποστατούσαν. Πολύ σύντομα όμως, άρχισε να έχει λόγο ή Εκκλησία για όλα τα θέματα της συμμαχίας.

 Με δικό της «ψήφισμα», πριν από το 430 π.χ., αποφασίσθηκε ότι έπρεπε όλες οι συμμαχικές πόλεις να χρησιμοποιούν το αθηναϊκό νόμισμα και τα αθηναϊκά μέτρα και σταθμά. Ακόμη, σε άλλο ψήφισμα, λίγο αργότερα – στην περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου (μεταξύ 423 και 419 π.Χ.) αποφασίσθηκε να αφιερώνονται οι απαρχές των συγκομιδών στις θεότητες της Ελευσίνας σε αναλογία 1/600 για το κριθάρι και 1/1.200 για το σιτάρι. Ή απόφαση αυτή είχε υποχρεωτική ισχύ για όλες τις πόλεις της συμμαχίας, όπως και για τους δήμους της Αττικής, δεν εφαρμόσθηκε όμως από όλους τους συμμάχους. Μόνο οι πολίτες και οι κληρούχοι Αθηναίοι, όπως και ορισμένες συμμαχικές πόλεις – οι τελευταίες για ένα διάστημα – έσπευσαν να συμμορφωθούν με την απόφαση. Τέλος, σε ορισμένες πιστές συμμάχους πόλεις, ή Εκκλησία του δήμου παραχωρούσε ειδικά προνόμια.

Και στον θρησκευτικό τομέα ή Εκκλησία έπαιζε ρόλο. Μετά τη μεταρρύθμιση του Έφιάλτου δεν αφαιρέθηκε από τις παλαιές μεγάλες αθηναϊκές οικογένειες το κληρονομικό δικαίωμα της ιεροσύνης σε ορισμένες λατρείες. Ή Εκκλησία όμως έπαιξε αποφασιστικό ρόλο σε όλους τους τομείς της επίσημης θρησκείας. Με δική της απόφαση μόνο, ήταν δυνατόν να ιδρυθούν νέοι ναοί η να εισαχθεί ή λατρεία ξένων θεοτήτων στην πόλη. Έρρύθμιζε τον μισθό των ιερέων και των ιερειών, όπως φαίνεται από ορισμένα ψηφίσματα που έχουν διασωθεί. Ακόμη, εκείνη διέτασσε δημόσιες θυσίες η καθόριζε νέους κανονισμούς στις επίσημες λατρείες.


Στις αποφάσεις της Εκκλησίας δεν γινόταν κανένας έλεγχος από όσα όμως ήδη αναφέρθηκαν, φαίνεται καθαρά πως είχε ληφθεί σοβαρή μέριμνα, ώστε ή κυριαρχία που χάριζε στον δήμο το πολίτευμα, να μην αποβαίνει σε βάρος του. Σκληρές ήταν οι τιμωρίες που επιβάλλονταν σε εκείνους που επιχειρούσαν να εκμεταλλευθούν το δικαίωμα του λόγου, που με γενναιοδωρία προσέφερε ή δημοκρατία, για να επιτύχουν αποφάσεις αντίθετες προς το κρατικό συμφέρον. Ή «γραφή παρανόμων» ήταν, όπως αποδείχθηκε, σπουδαίος φρουρός της εύρυθμης λειτουργίας του αθηναϊκού πολιτεύματος, φόβος για κάθε βέβηλο, επίορκο η πονηρό ρήτορα.

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι για θέματα πoλύ σοβαρά, όπως ήταν η οστρακοφορία, η «εισαγγελία», η «άδεια», η πολιτογράφηση, ασφαλώς και η λήψη αποφάσεως για την κήρυξη πολέμου ή τη σύναψη ειρήνης, για την επιβολή ειδικών φόρων η τη χρησιμοποίηση θησαυρών από ιερά για την εξυπηρέτηση κρατικών αναγκών, χρειαζόταν ή παρουσία όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού πολιτών, ώστε οι σχετικές αποφάσεις της Εκκλησίας να αντιπροσωπεύουν πραγματικά τη γνώμη των πολλών.

Ή Εκκλησία του δήμου, τέλος, είχε δικαίωμα να ζητήσει από τη Βουλή να ακούσει τον οποιοδήποτε πολίτη που είχε να εκθέσει ένα θέμα. Μπορούσε ακόμη να προτείνει να εισαχθεί ένα θέμα προς συζήτηση στη Βουλή.

Bότανα: Τι έτρωγε ο στρατός του Μέγα Αλέξανδρου για ενέργεια-Τι είναι 50 φορές πιο γλυκό από τη ζάχαρη και φυτρώνει στην Ελλάδα;

 


 Τα παρακάτω βότανα είναι θρεπτικά όπως επίσης και θεραπευτικά και μπορούν να μας βοηθήσουν ως συμπυκνωμένες πηγές τροφίμων την εποχή που δεν υπάρχουν πολλά φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, ξηροί καρποί και σπόρια.

Extra
Πως επιβιώνεις με λίγο φαγητό, παίρνοντας βιταμίνες από ένα μόνο φυτό.
Τι δίνουμε για να πάρουν βάρος ασθενείς που δεν τρώνε.
Τι έτρωγε ο στρατός του Μέγα Αλέξανδρου για ενέργεια-Τι είναι 50 φορές πιο γλυκό από τη ζάχαρη και φυτρώνει στην Ελλάδα;
Τι χρησιμοποιούμε σε σοβαρές εξωτερικές πληγές και γάγγραινες.

Μηδική η ήμερος, τριφύλλι (Ελλοβόκαρπα ή Χεδρωπά) Medicago sativa, alfalfa (Leguminosae)

 

  Μηδική (αραβικά ο «πατέρας των τροφίμων»
Περιέχει πρωτεΐνες, χλωροφύλλη, βιταμίνες Α, Β12, Κ, C, P, ασβέστιο, μαγνήσιο, φωσφόρο και κάλιο. Η υπόγεια ρίζα της μηδικής μπορεί να επεκταθεί βαθειά αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, μαζεύοντας πολλά μεταλλικά στοιχεία από τα έγκατα της γης. Ένα φυτό με μικρότερη κοντότερη ρίζα δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Η μηδική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τρόφιμο ή συμπλήρωμα διατροφής. Περιέχει βασικές ορμόνες και ένζυμα που είναι απαραίτητα για να κρατήσουν σε λειτουργία την υπόφυση και τους αδένες των επινεφριδίων.
Υπάρχει μια ιστορία που έχουμε πει σε πολλές διαλέξεις και μαθήματα, για την οικογένεια, η οποία ήταν έγκλειστη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής της Ευρώπης. Η συγκεκριμένη οικογένεια βρήκε τη δύναμη να τα καταφέρει μέχρι το τέλος του πολέμου, όπου απελευθερώθηκαν. Το κλειδί ήταν ένα φυτό τριφυλλιού που μεγάλωνε στη γωνία εντός της περίφραξης στην εσωτερική μεριά του φράχτη. Κάθε μέλος της οικογένειας έπαιρνε μυστικά μερικά φύλλα του φυτού κάθε μέρα ... επιτρέποντας στο τριφύλλι να αναπληρώνει τα φύλλα του καθ 'όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η οικογένεια λάμβανε τα αναγκαία θρεπτικά συστατικά από το φυτό. Αυτά τα θρεπτικά συστατικά δεν παρέχονταν από τα κακής ποιότητας και σπάνια συσσίτια. Η οικογένεια διατήρησε την υγεία τους, ενώ άλλοι γύρω τους πέθαιναν από υποσιτισμό.

Ασκόφυλλο, Φύκος το φυσκώδες (Φυκίδες) Fucus vesiculosus, Kelp ή Dulse (Fucaceae)

 

  Φύκια αποξηραμένα και τριμμένα σκόνη ή σε κόκκους
Αυτά τα φυτά κατάγονται από τον ωκεανό (ιθαγενές στις ακτές του Βορείου Ατλαντικού και της Δυτικής μεσογείου). Περιέχουν επίσης απαραίτητη πρωτεΐνη, βιταμίνες (συμπεριλαμβανομένης της Β12), μέταλλα, συν περίπου 35 ιχνοστοιχεία που χρειάζεται ο οργανισμός για να λειτουργήσει καλά. Το οργανικό ιώδιο που παρέχεται από τα φύκια θα ξαναφτιάξει και θα φροντίσει το θυρεοειδή αδένα. Τα φύκια kelp έχουν μια αλμυρή γεύση, λόγου της υψηλής περιεκτικότητας τους σε κάλιο, έτσι θα δώσουν γεύση σε άλλα τρόφιμα ως ένα εξαιρετικό υποκατάστατο αλατιού, χωρίς τις αρνητικές συνέπειες του.
Γνωρίζουμε για ένα ζευγάρι που ζούσε σε μια παραλία μακριά από το "πολιτισμό". Όταν τα μανιτάρια και τα άλλα άγρια χόρτα ήταν λίγα και σπάνια στην ενδοχώρα, επιβίωναν με φρέσκια νωπά φύκια kelp που ξεβράζονταν από τη θάλασσα. Συχνά έκαναν σούπα φύκια kelp ή ποτό φυκιών kelp που γλύκαιναν με μέλι και με φρέσκο νερό.

Πτελέα η πυρόχρους, κοινός φτελιά (Ουλμίδες) - Ulmus Rubra, slippery elm (Ulmaceae)

    


Σκόνη φτελιάς
Έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και φυτική ζελατίνη. Κάποιος θα μπορούσε να αναπτυχτεί πολύ καλά με Φτελιά και μόνο. Έχουμε παρακολουθήσει αρκετές περιπτώσεις όπου μικρά παιδιά έχαναν βάρος γρήγορα και γίνονταν αδύνατα από κάποια αποδυναμωτική ασθένεια. Συχνά δεν μπορούν να κρατήσουν μέσα τους, κανένα κανονικό φαγητό. Όταν τοποθετήθηκαν σε χυλό Φτελιάς, ένα συνδυασμό σκόνη φτελιάς, νερό και μέλι φτιαγμένο σαν λεπτή πάστα, όχι μόνο επέζησαν, αλλά στην πραγματικότητα κέρδισαν το βάρος και ανέκτησαν την υγεία τους. Η γεύση είναι πάρα πολύ καλή επίσης. Είναι ευχάριστη, θρεπτική και σε «γεμίζει».

 


Γλυκόριζα η λεία, ρεγολίτσα, αγλυκόρριζα (Χεδρωπά) - Glycyrrhiza Glabra, Liquorice (Leguminosae)

 


 Σκόνη ρίζας γλυκόριζας
Τα επινεφρίδια χρειάζονται μία «δύναμη» κάθε 5 ώρες, για να διατηρήσουν την ενέργεια του σώματος. Εάν ένα γεύμα ή κάποια άλλη τροφή δεν είναι διαθέσιμη, η ρίζα της γλυκόριζας θα τροφοδοτήσει τα επινεφρίδια.

 

Οι στρατιές του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετέφεραν ρίζες γλυκόριζας στις μεγάλες πορείες της εκστρατείας τους, για να παίρνουν ενέργεια, δύναμη και αντοχή. Ένα πολύ ανώτερο τονωτικό ενέργειας, από την σημερινή μπάρα, ζάχαρης, σοκολάτας, καραμέλας που δίδονται για τους φτωχούς GI, από τον στρατό. Η γλυκόριζα σταματάει απίσεις τη πείνα και τη δίψα.
Μια κουταλιά της σούπας σκόνη ρίζας γλυκόριζας σε ένα λίτρο νερού (ανακινείται καλά) και λαμβανόμενη με γεμάτες γουλιές κατά τη διάρκεια της ημέρας, θα διατηρήσει την ενέργεια ενός ανθρώπου που χρειάζεται να μείνει σε εγρήγορση, σε ένα μεγάλο ταξίδι με αυτοκίνητο για παράδειγμα.
Το τσάι γλυκόριζας είναι ένα υπέροχο αναζωογονητικό pick-me-up!
Μια ομάδα γυναικών που εργάζονταν νυχτερινή βάρδια σε ένα γνωστό εργοστάσιο ραδιοφώνων φέρονταν νευρικά από τη καφεΐνη που έπαιρναν για να παραμείνουν ξύπνιες. Άλλαξαν σε δισκία γλυκόριζας και διαπίστωσαν ότι η ενέργεια τους μπορούσε να διατηρηθεί καθ 'όλη τη νύχτα, χωρίς τις συνέπειες της καφεΐνης.
Η ρίζα γλυκόριζας είναι μια εξαιρετική επιλογή για ένα βότανο αποθήκευσης, έχει βρεθεί ακόμη και σε αιγυπτιακούς τάφους!

Σύμφυτο το φαρμακευτικό, στεκούλι, χοντρούτσικο (Βοραγινίδες)
Symphytum officinale, comfrey (Boraginaceae)

 

 Σκόνη ρίζας ή φύλλα σύμφυτου
Αυτό το βότανο είναι θρεπτικό, καθώς και φάρμακευτικό. Η σκόνη ρίζας ή τα φύλλα σύμφυτου, είναι μία ανυπέρβλητη τροφή. Το σύμφυτο περιέχει υψηλές ποσότητες πρωτεΐνης, καθώς και ασβέστιο. Η ρίζα ή τα φύλλα μπορεί να γίνουν ένα τσάι ή να προστεθούν σε πράσινους χυμούς. Αρκετοί λαοί γνωρίζουμε έχουν χρησιμοποιήσει την σκόνη ρίζας ως πυκνωτικό μέσο σε σούπες και στα βραστά τους: πολύ πιο πολύτιμο από αλεύρι ή άμυλο καλαμποκιού.

Αλθαία η φαρμακευτική, νερομολόχα (Μαλαχίδες) - Althaea officinalis, Marshmallow (Malvaceae)

 

  Ρίζα νερομολόχας
Αυτό είναι ένα ανεκτίμητο βότανο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν φυτική τροφή, καθώς και ως καταπραϋντικό λουτρό για την επούλωση των χειρότερων ανοιχτών πληγών, ιδιαίτερα της γάγγραινας. Η σκόνη ρίζας νερομολόχας μπορεί να ανασυσταθεί στη φυσική της κατάσταση και να χρησιμοποιηθεί ως ένα ποτό (ένα τσάι ή παχύτερο αν θέλετε) που μπορεί να κρατήσει κάποιον από την ασιτία. Είναι γεμάτη από φυτικές πρωτεΐνες. Ενισχύει επίσης τη ροή του γάλακτος της μητέρας.

Αρχαίοι Έλληνες με τη μεγαλύτερη επιρροή διεθνώς

 


 Τέσσερις αρχαίοι Έλληνες βρίσκονται στη λίστα του ΜΙΤ με τις προσωπικότητες που έχουν σήμερα τη μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη... 


Μπορεί να έζησαν πριν από σχεδόν 2.500 χρόνια, όμως το όνομα του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα, του Αρχιμήδη και του Σωκράτη, που έχουν επηρεάσει βαθύτατα τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη ανά τους αιώνες, είναι μεταξύ των κορυφαίων λημμάτων στη δημοφιλέστερη ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια, τη Wikipedia.

Υπολογίζοντας δεδομένα από όλες τις εκδόσεις της Wikipedia, οι ερευνητές του ΜΙΤ με επικεφαλής τον Σίζαρ Χιντάλγκο τοποθέτησαν στην έκτη θέση τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.), ο οποίος γεννηθείς στα Στάγειρα της Χαλκιδικής μαθήτευσε στην Ακαδημία Πλάτωνος, όπου αργότερα δίδαξε πολιτική και ρητορική. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή του στη φυσική φιλοσοφία, ενώ υπήρξε ο σημαντικότερος από τους διαλεκτικούς της αρχαιότητας. Στην ένατη θέση της λίστας του αμερικανικού Πανεπιστημίου βρίσκεται ο δάσκαλός του, Πλάτωνας (428-347 π.Χ.), ο μεγάλος Αθηναίος φιλόσοφος που έγραψε την «Απολογία του Σωκράτους» και περιέγραψε την ιδανική πολιτεία στην «Πολιτεία» και στους «Νόμους» του.

Την πρώτη δεκάδα συμπληρώνει ο Αρχιμήδης, από τις Συρακούσες, ο οποίος θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους φυσικούς, μαθηματικούς και μηχανικούς της αρχαιότητας και είναι γνωστός για το περίφημο «εύρηκα» που φώναξε ανακαλύπτοντας την αρχή του ειδικού βάρους. Ο Σωκράτης (470/469-399 π.Χ.), ο δάσκαλος του Πλάτωνα και ένας εκ των ιδρυτών της δυτικής φιλοσοφίας κατέκτησε τη 13η θέση. Η μαιευτική του μέθοδος και η διαλεκτική αποτελούσαν κύρια χαρακτηριστικά της διδασκαλίας του.

Παρότι έχουν περάσει 2012 χρόνια από τη γέννησή του, στην κορυφή της λίστας βρίσκεται ο Ιησούς Χριστός. Οι ερευνητές της ομάδας Micro Connections, που εργάζονται στο Media Lab του αμερικανικού Πανεπιστημίου ΜΙΤ, τόνισαν ότι το ενδιαφέρον της έρευνάς τους, που εξέτασε προσωπικότητες που γεννήθηκαν πριν από το 1950, επικεντρώνεται στο πώς γίνεται αντιληπτή η εθνική κουλτούρα μέσω των εκπροσώπων της.

Εκτός από τον Ιησού Χριστό, που σύμφωνα με τους ερευνητές του ΜΙΤ είναι σήμερα η προσωπικότητα με τη μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη, στη λίστα του ΜΙΤ βρίσκονται και άλλες φυσιογνωμίες που επηρέασαν την παγκόσμια Ιστορία βάσει των δεδομένων της εγκυκλοπαίδειας Wikipedia.

Στη δεύτερη θέση ακολουθεί ο Κινέζος διανοητής και κοινωνικός φιλόσοφος Κομφούκιος (551-479 π.Χ.), η διδασκαλία του οποίου έχει επηρεάσει βαθύτατα τη σκέψη της ανατολικής Ασίας, και στην τρίτη ο Βρετανός φυσικός σερ Ισαάκ Νεύτων (1643-1727), που ανακάλυψε τον νόμο της βαρύτητας. Ο Ινδός πολιτικός και ακτιβιστής Μαχάτμα Γκάντι και ο Γερμανός φυσικός Αλμπερτ Αϊνστάιν, που διατύπωσε τη θεωρία της σχετικότητας, συμπληρώνουν την πρώτη πεντάδα.

Οι Ιταλός καλλιτέχνης Λεονάρντο ντα Βίντσι (8η θέση) και ο Ιταλός γλύπτης Μιχαήλ Άγγελος (15η), καθώς και ο Βρετανός θεατρικός συγγραφέας Ουίλιαμ Σαίξπηρ (12η) βρίσκονται στη λίστα με τα πιο «διάσημα» ιστορικά πρόσωπα. Δύο κομμουνιστές ηγέτες, ο Κινέζος Μάο Τσετούνγκ (11η) και ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν (20η), φιγουράρουν επίσης στον κατάλογο του ΜΙΤ, ενώ ο μοναδικός εν ζωή στη λίστα είναι ο 94χρονος Νοτιοαφρικανός Νέλσον Μαντέλα.

«Δημοφιλείς» σήμερα θεωρούνται ακόμη, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Σίζαρ Χιντάλγκο, ο Πορτογάλος εξερευνητής Βάσκο ντα Γκάμα (7η θέση), ο Γερμανός φιλόσοφος Καρλ Μαρξ (14η), ο Βούδας (16η), ο Ιταλός φυσικός Γαλιλαίος (18η) και ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιούλιος Καίσαρας (19η).

 

Πηγή

Η ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΥΘΑΓΟΡΑ‏

 



 Παραθέτω ένα κεφάλαιο από το βιβλίο των John Strohmeier και του Peter Westbrook, για την ζωή και την Διδασκαλία του μεγάλου Έλληνα Φιλοσόφου, Πυθαγόρα (εκδ. Αρχέτυπο), και το οποίο αφορά στην φροντίδα που πρέπει να παρέχουμε στον Εαυτό μας. 

Το θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό για τον εξαγνισμό του σώματος και του πνεύματος μας. 

''Σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, οι άνδρες και οι γυναίκες είναι ο μικρόκοσμος του Σύμπαντος. Έτσι όπως το Σύμπαν περιέχει τους Θεούς, τα τέσσερα στοιχεία, τα ζώα και τα φυτά, έτσι και οι άνθρωποι έχουν τη λογική, που είναι μία θεϊκή δύναμη.


Έχουμε τη φύση της Φωτιάς, της Γης, του Αέρα και του Νερού. Και έχουμε τα μέσα να κινούμαστε, να αναπτυσσόμαστε και να αναπαραγόμαστε. Ωστόσο σε κάθε μία από αυτές τις περιοχές, οι άνδρες και οι γυναίκες είναι κατώτεροι, υστερούν ακριβώς όπως ένας αθλητής, που ασκείται σε πέντε διαφορετικά αθλήματα είναι κατώτερος από έναν αθλητή που εστιάζει τις προσπάθειές του σε ένα μόνο άθλημα.
Έχουμε μικρότερη ικανότητα συλλογισμού απ' ό,τι οι Θεοί και όσον αφορά τα τέσσερα στοιχεία της Φύσης υπάρχουν μέσα μας σε μικρές και μη καθαρές αναλογίες το καθένα.
Ο θυμός μας και η επιθυμία μας είναι ασθενέστερα από αυτά των μη λογικών ζώων και οι δυνάμεις μας για θρέψη και ανάπτυξη είναι κατώτερες από εκείνες των φυτών.

Για να ξεπεράσουμε αυτά τα φυσικά εμπόδια, ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι είναι απαραίτητο οι άνδρες και οι γυναίκες να έχουν μεγάλη φροντίδα για την υγεία του σώματός τους και την καλλιέργεια του χαρακτήρα τους, αναγνωρίζοντας ότι αυτό είναι ένα απαραίτητο βήμα για τον εξαγνισμό του εαυτού προκειμένου να δεχθεί την Σοφία. 

 
 


Το πρώτο βήμα για μία υγιή και καλή ζωή, αρχίζει πριν από την γέννηση - που σημαίνει ότι οι μελλοντικοί γονείς οφείλουν να επιλέγουν τον σύντροφό τους προσεκτικά.Ο Πυθαγόρας θεωρούσε παράλογο οι κτηνοτρόφοι να φροντίζουν τόσο πολύ τις γενιές και τους απογόνους των ζώων τους, ενώ οι άνδρες και οι γυναίκες να φέρνουν στον κόσμο παιδιά τόσο απρόσεκτα και τυχαία. Δίδασκε ότι οι μελλοντικοί γονείς όφειλαν να διάγουν έναν ήρεμο και μετρημένο βίο, τρώγοντας και πίνοντας μετρημένα και αποφεύγοντας τον θυμό, το άγχος και τη μέθη. Η αμέλεια αυτών των ζητημάτων κατά την σύλληψη και τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, δίδασκε, είναι πιο κοινή και ισχυρή αιτία της κοινωνικής εξαχρείωσης. 

 
Η εγκράτεια ήταν το κλειδί για έναν υγιή τρόπο ζωής, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, προς την οποία παρότρυνε τους μαθητές του με αυτή την αρχή της γενικής ισχύος: ''Οφείλουμε με κάθε δυνατό τρόπο να ξεριζώσουμε την αρρώστια από το σώμα, την άγνοια από την ψυχή, την απόλαυση από την κοιλιά, την ανταρσία από την πόλη, την διαφωνία από την οικογένεια και την υπερβολή από όλα τα πράγματα''. Δεν έφερε καμία εκτίμηση στη φήμη και δίδασκε τους μαθητές του, να προτιμούν τη σιωπή, από τη στιγμή που ο έλεγχος της γλώσσας επιβάλλει μετριοπάθεια στην πηγή της.

 

Με σεβασμό στην ιδιοσυγκρασία, οι Πυθαγόρειοι δεν ήταν την μία στιγμή εύθυμοι και την άλλη, αλλά παρέμεναν σε μία κατάσταση ήρεμης ευτυχίας.



Όταν καταλαμβάνονταν από οργή ή θλίψη, συνήθιζαν να αποσύρονται από την συντροφιά των άλλων και να παραμένουν μόνοι μέχρι να κοπάσει το πάθος τους, και ποτέ δεν επέπλητταν ή τιμωρούσαν κάποιον όντας οι ίδιοι σε κατάσταση θυμού. Σύμφωνα με μία ιστορία, ένας Πυθαγόρειος από την ιταλική πόλη του Τάραντα, ο Αρχύτας, επιστρέφοντας στο σπίτι του από έναν πόλεμο εναντίον της Μεσσίνα, βρήκε τη φάρμα του κατεστραμμένη εξαιτίας της αμέλειας που είχαν δείξει οι εργάτες του όσο εκείνος έλειπε. Μόλις αντίκρισε την κατάσταση οργίστηκε πάρα πολύ, όμως συγκρατήθηκε από την πυθαγόρεια εκπαίδευσή του. Όπως αργότερα είπε στους εργάτες του, στάθηκαν τυχεροί που είχε αναστατωθεί τόσο πολύ, διαφορετικά θα τους είχε τιμωρήσει πολύ αυστηρά.

 

Οι πυθαγόρειοι ασκούνταν ώστε να ζουν απελευθερωμένοι από την θλίψη και να αποφεύγουν τις δικαιολογίες και τον ψεύτικο έπαινο. Ένα άλλο θαυμαστό γνώρισμά τους, ήταν ότι απέφευγαν την αλαζονεία με το να αποδίδουν στο Πυθαγόρα οτιδήποτε πραγματοποιούσαν, με το να αξιώνουν σπανίως δόξα για τις ανακαλύψεις ή τις επινοήσεις τους. Μάλλον εξαιτίας αυτής της τακτικής τους ορισμένα φιλοσοφικά έργα αποδόθηκαν στον Πυθαγόρα, μολονότι ο ίδιος δεν κατέγραψε καμιά από τις διδασκαλίες του. 


 
Ο Πυθαγόρας πίστευε πως οι επιθυμίες του σώματος είναι φυσιολογικές, όμως ήταν ανάγκη να τις εξετάζει κανείς συνεχώς. Αναγνώριζε την ανάγκη για ζεστασιά, τροφή, άνετο κατάλυμα και ένδυση, αλλά το θεωρούσε επιβλαβές να κυνηγάει κάποιος την απόλαυση σε οποιονδήποτε από αυτούς τους τομείς. Ο ίδιος φορούσε καθαρά άσπρα ρούχα και ζούσε σε πολύ απλό περιβάλλον με περιορισμένα έπιπλα, γη και ζώα.


 

Αναφορικά με τον σαρκική συνεύρευση, οι απόψεις του ίσως γίνονται αντιληπτές από την απάντησή του σε ένα μαθητή του που ρώτησε πότε οι σχέσεις είναι κατάλληλες. ''Οποτεδήποτε επιθυμείς να είσαι πιο αδύναμος σε σχέση με τον εαυτό σου'',απάντησε. Αναφέρεται επίσης ότι είπε: ''Πρέπει κάποιος να θυσιάζει στην Αφροδίτη, το χειμώνα, ποτέ το καλοκαίρι, και μόνο περιστασιακά το φθινόπωρο και την άνοιξη. Να είσαι όμως ενήμερος ότι το σεξ είναι επικίνδυνο κάθε εποχή του χρόνου και δεν είναι ποτέ καλό για την υγεία''.

 

Δίδασκε ότι σε θέματα δίαιτας η ποσότητα ήταν τόσο σημαντική όσο και η ποιότητα, επειδή συχνά ασήμαντες αλλαγές στην ποσότητα έχουν ισχυρά αποτελέσματα. Το κρασί, για παράδειγμα, εάν κάποιος το πιεί με μέτρο, μπορεί να είναι ωφέλιμο, σε υπερβολική όμως ποσότητα κλονίζει τον χαρακτήρα. Αυτή η διαφορά σε γενικές γραμμές αγνοείται στις τροφές στις οποίες το αποτέλεσμα είναι λιγότερο εμφανές, οτιδήποτε όμως τρώει κανείς, ισχυριζόταν, έχει βαθιά επίδραση στο νου και στο σώμα του.


 

Ο ίδιος ο Πυθαγόρας ήταν χορτοφάγος και παρότρυνε τους μαθητές που προσέγγιζαν τα υψηλότερα επίπεδα φιλοσοφικής επίτευξης να τρώνε αγνές αμαγείρευτες τροφές και να απέχουν από το κρέας και το κρασί. Παρόμοια στους πολιτικούς δεν επιτρεπόταν να τρώνε κρέας, από τη στιγμή που ο ρόλος τους ήταν να ορίζουν και να απονέμουν δικαιοσύνη στην κοινωνία. Πως μπορούσαν να το κάνουν αυτό, ισχυριζόταν, αν υποστήριζαν το σκοτωμό των ζώων, τα οποία είναι όχι μόνο πιο αδύναμα εκ φύσεως από ότι ο άνθρωπος, αλλά επίσης συνδέονται με εμάς μέσα από την σχέση των πάντων στη ζωή; 


 
Το κρέας και το κρασί, παρ' όλα αυτά, επιτρεπόταν σε όσους μαθητές η ζωή τους δεν ήταν πλήρως εξαγνισμένη, όμως με περιορισμούς. Απαγορευόταν να τρώνε κρέας μόνο κατά τη διάρκεια ορισμένων περιόδων νηστείας, και δεν επιτρεπόταν ποτέ να τρώνε καρδιά η το μυαλό. Αυτά τα όργανα, ισχυριζόταν ο Πυθαγόρας, είναι η κλίμακα και η έδρα της σοφίας και της ζωής.


 
 Στους μαθητές απαγορεύονταν και ορισμένες άλλες τροφές, για παράδειγμα αρκετά είδη ψαριών και η μολόχα - ένα λουλούδι που το θεωρούσαν σύμβολο της σχέσης μεταξύ ουρανού και Γης. Γνωστό είναι επίσης, ότι οι Πυθαγόρειοι απέφευγαν σχεδόν όλα τα όσπρια (Υπάρχει μία ευρέως επαναλαμβανόμενη ιστορία ότι μία ομάδα Πυθαγόρειων δολοφονήθηκε, όταν επέλεξαν να πεθάνουν στα ΄χερι των εχθρών τους παρά να γλιτώσουν τη σύλληψη με το να κρυφτούν σε ένα χωράφι με κουκιά). Ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι τα κουκιά έπρεπε να αποφεύγονται γιατί, σύμφωνα με την προσωπική του εμπειρία, είχε παρατηρήσει ότι επεμβαίνουν στην καθαρή σκέψη και στα προφητικά οράματα που έρχονται ορισμένες φορές κατά την αυτοσυγκέντρωση και τα όνειρα.